ملاک صنعتی شدن

با افزایش روزافزون جمعیت جهان یکی از مشکلات عمده بشر دفع زباله و مواد ضایعاتی است. با توجه به بروز مشکلات عدیده در زمینه دفع مواد ضایعاتی و زباله ، بشر به فکر دفع مواد ضایعاتی از طریق سوزاندن و یا دفع زباله ، ذوب و خرد کردن مواد ضایعاتی (عمده مواد ضایعاتی پلاستیکی) افتاد.
امروزه از جمله ملاک های اصلی صنعتی شدن ممالک پیشرفته چگونگی بازیافت مواد است. با توجه به پیشرفت های صورت گرفته از روشهای مختلفی چون روشهای شیمیایی (استفاده از حلال های شیمیایی) و فیزیکی همچون روشهای حرارتی (ذوب و استفاده دوباره) استفاده می شود. به طور نمونه در کشورهای پیشرفته از بطری های ضایعاتی الیاف جدید ریسیده شده و از قوطی های نوشابه چیپس و یا گرانول PP تهیه می شود. از جمله روشهای نوین دیگر بازیابی مواد، روشهای بازیافت بیوشیمیایی است از جمله خواص این روش زیست سازگار بودن مواد به کار رفته و راحتی در دفع مواد به کار رفته است

بازیافت پوشاک و تبدیل به کاغذ ...

شاید شما هم مثل من از هدر دادن کاغذهایی که روی آن می نویسید اجتناب می کنید، چرا که این باور از گذشته در ذهن همه ما شکل گرفته است که کاغذها محصولی سلولزی از تنه ارزشمند درختان هستند.
جالب اینجاست که امروزه دیگر استفاده از درختان در صنایعی چون کاغذسازی مقرون به صرفه نیست ، بلکه این ضایعات سلولزی هستند که در این صنعت به کار گرفته می شوند. جالب است بدانید از نظر کیفیت ، بهترین کاغذها از الیاف کتان و پنبه سپس کاج و نیشکر به دست می آیند. اکنون یکی از دانش آموختگان دانشگاه صنعتی امیرکبیر، موفق شده است از البسه مستعمل در تولید خمیر کاغذ استفاده کند. در طرح وی منظور از منسوجات مستعمل سلولزی ، پنبه ، لایوسل و ویسکوز هستند.
گفتگوی ما را در این خصوص با مهندس خشایار مهاجرشجاعی بخوانید.

اصولا بحث استفاده از ضایعات و چرخه های بازیافتی در تولید خمیر کاغذ از کجا و چگونه شکل گرفت؟
از اوایل قرن 19 میلادی بود که با افزایش جمعیت و مصرف سرانه کشورها بر میزان ضایعات و مواد ضایعاتی افزوده شد. با توجه به روند رشد موجود، کشورها تمهیداتی درخصوص از بین بردن زباله ها و ضایعات اتخاذ کردند. از جمله این تصمیمات می توان به مدفون کردن زباله ها در نقاط خارج شهر، سوزاندن زباله ها و ضایعات ، خرد و ذوب کردن ضایعات پلاستیکی و... اشاره کرد. یکی از روشهای نوین از بین بردن زباله و ایجاد قابلیت استفاده دوباره از مواد ضایعاتی ، عملیات بازیافت است. از عملیات بازیافت می توان به روش شیمیایی (به واسطه حلال های شیمیایی مانند حلال اسیدی و بازی) و روشهای بیوشیمیایی به وسیله مواد آنزیمی اشاره کرد.

اجازه دهید به روشی که شما روی آن کار کرده اید باز گردیم ، اما پیش از آن برای ما توضیح دهید در فرآیند تولید خمیر کاغذ، به طور معمول از چه موادی استفاده می شود و آیا استفاده از سلولز (تنه درختان) همچنان مقرون به صرفه است؟
به طور معمول برای تهیه خمیرکاغذ از چوب یا ضایعات سلولزی از روشهای شیمیایی مانند روش «بازی» (باسود NaOH) و روش «کرافت» (باسولفیت Nelsthesl) استفاده می شود که به علت ارزش بالای درختان و تاثیر درختان در پاکیزگی هوا استفاده از درختان برای کاغذسازی مقرون به صرفه و اقتصادی نیست. امروزه می توان از ضایعات سلولزی مانند پنبه ، ویسکوز، جوت ، کنف و... برای تهیه خمیر کاغذ استفاده کرد.

در روشهای رایج تولید خمیرکاغذ محیط زیست ما مورد تهدید واقع می شود، این تهدیدها چه مواردی است و چگونه می توان آنها را کاهش داد؟
در عملیات تولید خمیرکاغذ به روش شیمیایی از نظر زیست محیطی با مشکلات ویژه ای در خصوص پاک کردن حلال ها، پس از عملیات بازیافت روبه رو هستیم. به علت شیمیایی بودن این حلال ها، مواد یاد شده از نظر محیطزیستی خطرناک هستند، اما اگر جایگزینی عملیات شیمیایی با روشهای بیوشیمیایی اتفاق بیفتد می توان امیدوار بود که مشکلات زیست محیطی کاسته شود. آنزیم ها برخلاف حلال های شیمیایی به راحتی با تغییر شرایط محیطی غیرفعال می شوند.

شما طرح استفاده از الیاف مستعمل در تولید خمیرکاغذ را انجام داده اید، این طرح با چه انگیزه ای آغاز شد و آیا واقعا نسبت به شرایط رایج با مزیت های ویژه ای همراه است؟
پروژه استفاده از الیاف مستعمل سلولزی برای تهیه مواد اولیه خمیر کاغذ از لحاظ اقتصادی بسیار مقرون به صرفه بود، از مواد حاصله به عنوان مواد اولیه (PULP) در کاغذسازی استفاده می شود. مواد به دست آمده به عنوان جایگزینی مناسب برای چوب و منابع سلولزی موجود قابل استفاده است که با توجه به گرانی منابع چوبی و ارزش بالای این منابع ، ارائه پروژه مذکور گامی مهم در جهت کاهش قطع درختان و آسیب های زیست محیطی است. همچنین انجام این کار می تواند به جلوگیری از واردات مواد اولیه کاغذسازی از برزیل و کشورهای اسکاندیناوی مانند نروژ منجر می شود.
در این پروژه بیشتر از چه مناسباتی و طی چه فرآیندی برای تولید خمیر کاغذ استفاده می شود؟
بیشتر از ضایعات سلولزی مانند پنبه ، جوت ، لایوسل و ویسکوز استفاده شده است و برای بازیافت ضایعات سلولزی ، روشهای بیوشیمیایی به کار رفته است.

منسوجات مستعمل شامل چه ترکیباتی می شوند و چه خواصی دارند که می توانند در تولید خمیرکاغذ به کار گرفته شوند؟
همه چیز به وجود سلولز بر می گردد در تمامی منابع سلولزی مانند پنبه ، جوت ، لایوسل و ویسکوز این مواد وجود دارد و براحتی از این مواد می توان برای تهیه خمیر کاغذ استفاده کرد.

فرآیند اخیر چه مزیت هایی نسبت به دیگر شیوه های بازیافت دارد؟
مهمترین مزیت این روش را باید در ارتباط با محیطزیست بررسی کرد. زیست سازگاری مواد مورد استفاده در روش بیوشیمیایی در مقایسه با روشهای شیمیایی پارامتر بسیار مهمی است.

آیا از الیاف مستعمل در دیگر صنایع نیز می توان استفاده کرد؟
البته ، از این مواد می توان در صنایع کاغذسازی ، تولید فیلتر (ماسک)، پرکننده های مبلمان ، صنایع دستمال کاغذی و بهداشتی و کارتن سازی استفاده کرد.

خمیر کاغذ تولید شده به این شیوه از چه کیفیتی برخوردار است؟
اندازه الیاف به کار رفته برای کاغذسازی باید حدود یک تا 4 میلی متر و با ضخامت 20 تا 80 میکرون باشد. به واسطه عملیات آندی براحتی می توان الیافی در محدوده طولی الیاف کاغذ تهیه کرد. PULP الیاف کوتاه طولی حدود یک تا 2 میلی متر و PULP الیاف بلند طولی برابر 2 تا 4 میلی متر دارد. در همین حال بر اثر عملیات بیوشیمیایی نمونه های سلولزی (مانند پنبه ، لایوسل و ویسکوز و...) میزان جذب رطوبت ، کاهش می یابد که این نیز ناشی از افزایش بلورینگی الیافت مذکور است و می تواند در کیفیت کاغذ نقش داشته باشد.

آیا از این شیوه در دنیا نیز در تولید خمیر کاغذ بهره گرفته می شود؟
خیر، روش مذکور به عنوان روش نوینی در دنیا مطرح است. در هند و بنگلادش موسسات تحقیقاتی در این زمینه به تحقیق پرداخته اند، اما هنوز به تولید صنعتی نرسیده است.

خریداران مواد باطله‌ چه کسانی هستند؟

ببینیم این ضایعات را چه کسانی و چگونه خریداری می‌‌کنند.

نوری: نحوه ارتباط ما با خریداران، یکسویه است. بدین معنی که اغلب آن‌ها با ما تماس می‌‌گیرند. این افراد سواد و دانش کافی ندارند و مواد مذکور را به کارخانه‌ها و اشخاص بلد این کار می‌‌فروشند.
چوکامی: در مزایده سال 83 با شخصی قرارداد داشتیم که هر از چندگاهی به ما مراجعه می‌‌کرد و پوشال‌ها را با خود می‌‌برد. در همین منطقه‌ای که ما هستیم، حدود 30 تا 40 مرکز جمع‌آوری پوشال وجود دارد که تمام تهران را زیر پوشش خود دارند و به بسیاری از کارخانه‌ها، کاغذ می‌‌فروشند.
سلامت:<خریدارانی که ما به آن‌ها جنس می‌‌فروشیم، مشخص هستند و ما با آن‌ها در تماس هستیم.
فیض‌‌الاسلام در میان صحبت‌هایش به نکاتی اشاره می‌‌کند: قبلاً کارخانه‌های مقواسازی با صحافان و چاپخانه‌داران قرارداد می‌‌بستند و در عوض گرفتن کاغذهای باطله، به آن‌ها مقوا می‌‌دادند. ولی دیگر این کار انجام نمی‌‌شود و یک عده دوره گرد به جمع‌آوری ضایعات کاغذ روی آورده‌اند که کاغذها را از کوچه و خیابان و هرجا که ببینند جمع‌آوری می‌‌کنند. ما جای خاصی برای نگه‌داری پوشال نداریم و پس از این‌که مقداری پوشال جمع‌آوری شد، آن‌ها را به‌صورت فله و بسته‌بندی در گونی، به دوره‌گردهای روزانه می‌‌فروشیم.
اصلاح هم می‌‌گوید: موادی را که ما برای کارخانه‌های مقواسازی استفاده می‌‌کنیم‌بیشتر، از گاراژهای بازیافت شهرداری و دوره‌گردهای سطح شهر که از زباله‌ها و چاپخانه‌ها،‌کاغذ و مقوا و کتاب و دفترهای باطله جمع‌آوری می‌‌کنند، تهیه می‌‌شود.
نادر خاصی از جمله خریداران فیلم، زینک و هیپوی باطله است. وی درباره دلایل خریداری این مواد می‌‌گوید: داروی هیپو، داروی ثبوت فیلم است که مانع ظهور بیش از حد فیلم می‌‌شود، به این صورت که مقداری از ژلاتین روی فیلم را که محتوی ترکیبات نقره است، در خود حل می‌ کند. همان‌طور که در فیلم‌های باطله هم مقداری ژلاتین حاوی ترکیبات نقره وجود دارد. زینک هم که جنس عمده‌اش، آلومینیوم است، به همین دلیل این مواد دور ریختنی نیستند و ما آن را از لیتوگرافی‌ها می‌‌خریم.
خاصی در خصوص نحوه خرید و فروش می‌‌افزاید: ما قبل از خرید هیپو، آن را تست می‌‌کنیم تا درصد غلظت نقره موجود در آن را به‌دست آوریم و با توجه به میزان آن، قیمت می‌‌گذاریم. فیلم هم فقط نوع نگاتیو می‌‌خریم که مثل زینک، کیلویی محاسبه می‌‌شود. به‌طور معمول هر 3 زینک 2ورقی یک کیلو وزن دارد و هر 2 برگ 5/4 ورقی حدود یک کیلوگرم است.
حمید محمدی هم یکی از خریداران زینک، فیلم و داروی باطله از چاپخانه و لیتوگرافی‌ها و از جمله کسانی است که راه پدر و پدربزرگ خود را ادامه داده و به قول خودش وارد کار خطرناکی شده است: خرید فیلم و داروی ثبوت و استخراج نقره از آن.
شغل ما شغل پرخطری است. به دلیل این‌که با مواد شیمیایی سر و کار داریم و این مواد به مرور زمان، باعث خراب شدن ریه می‌‌شود و بیشتر همکاران ما پس از مدتی دچار بیماری‌های ریوی می‌‌شوند. از جمله پدرم که به خاطر خطرات و شیمیایی بودن استخراج نقره، مشکلات ریوی شدیدی دارد. پدربزرگ من از 25 سال پیش خریدار ضایعات و استخراج‌کننده نقره از آن بوده است، درحالی‌که در آن زمان هیچ کدام از داروهای امروزی وجود نداشته و در لیتوگرافی‌ها فقط از فیلم‌های خطی (نگاتیو) و داروهای سنتی استفاده می‌‌شده است.
خرید و فروش زینک بخش دیگری از کار ماست که از چاپخانه‌ها خریده و به کارگاه‌های ریخته‌گری می‌‌فروشیم تا به قطعات آلومینیومی تبدیل شوند. حمل و نقل زینک‌ هم خالی از خطر نیست و امکان بریدن دست در آن زیاد است.
در حین صحبت با چاپخانه‌داران و لیتوگراف‌ها، از آن‌ها نام و مشخصات خریدار مواد باطله را پرسیدیم. اغلب آن‌ها ضمن اظهار بی‌‌اطلاعی عنوان می‌‌کردند که این خریداران خودشان با ما تماس می‌‌گیرند و در مواقعی به شماره تلفن و نام کوچک آن‌ها اکتفا کردند. بعضی هم نام کامل و شماره تلفن را در اختیار ما گذاشتند. ما هم دست به‌کار شده و با یکی از این واسطه‌ها تماس گرفتیم.
وی در جواب این سؤال که چه موادی را از چه جاهایی تهیه می‌‌کند و به کجا می‌‌فروشد، گفت: بریده‌های کاغذ و پوشال را از چاپخانه‌های تهران می‌‌خریم و به کارخانه‌های دستمال کاغذی و مقواسازی می‌‌فروشیم. در حین صحبت به کارخانه مقواسازی خود هم اشاره کرد، ولی حاضر به گفتن نام و آدرس کارخانه خود نشد و از این بابت معذرت‌ خواست. از انواع و قیمت و بهداشتی بودن پوشال‌ها پرسیدیم و او هم گفت: کاغذهای سفید که برای تولید دستمال کاغذی استفاده می‌‌شود، قیمت بالاتری نسبت به نمونه‌های دیگر دارد. در مورد بهداشتی بودن و نبودن پوشال‌های مورد استفاده در دستمال کاغذی‌سازی می‌‌توانید از کارخانه‌های مربوط بپرسید.
ولی در این مورد هم نام و آدرس و شماره تلفنی به ما نداد.
بد نیست بدانیم کاربرد و قیمت این مواد در بازار چگونه است؟
چوکامی: <با آغاز هر سال، فروش پوشال را به مزایده می‌‌گذاریم و با هر شخص یا شرکتی که بهترین قیمت را بدهد، قرارداد می‌‌بندیم. البته در چاپخانه ما بیشتر، پوشال سفید و از نوع کاغذ خارجی تولید می‌‌شود و با وجودی که به‌صورت در هم می‌‌فروشیم، باز هم برای مشتری‌های ما جالب است. از این پوشال‌ها برای مصارف گوناگون به‌ویژه ساخت دستمال کاغذی استفاده می‌‌شود.>
سلامت: <لفاف‌های طلق‌دار قابلیت بازیافت ندارد و ما از آن‌ها برای بسته‌بندی سفارش‌های خودمان استفاده می‌‌کنیم که به خاطر وجود طلق پلاستیکی در آن، نسبت به عوامل محیطی و به‌خصوص رطوبت، بسیار مطمئن است. کناره‌هایی را هم که بیش از 10 سانتی‌متر پهنا داشته باشند، دلالانی خریده و به چاپخانه‌های ملخی برای چاپ بر روی آن‌ها می‌‌فروشند و قیمت این کناره‌ها به پهنای آن بستگی دارد.>
نوری: <قیمت داروهای ثبوت مشخص نیست و بستگی به مقدار نقره حل شده در آن دارد. پس از عمل ظهور فیلم، مقداری نقره در داروی ثبوت حل می‌‌شود و خریداران این دارو با نقره‌سنج‌هایی که دارند، قیمت آن را مشخص می‌‌کنند. زینک را هم که به‌صورت کیلویی می‌‌فروشیم.>
به طوری‌که از اظهارات چاپخانه‌داران دریافت می‌‌شود، بیشتر پوشال‌های کاغذ به کارخانه‌های مقواسازی فرستاده می‌‌شود. نمونه‌هایی هم که سفید و یکدست باشد، برای بسته‌بندی میوه و تولید دستمال کاغذی مصرف می‌‌شود و قیمت آن بیشتر است. زینک‌ها را هم ذوب کرده و از آلومینیوم آن استفاده می‌‌کنند. به نظر می‌‌رسد قیمت پوشال کاغذ چندان دقیق و یکسان نباشد ولی قیمت زینک‌ مشخص‌تر است و اواخر اسفندماه 83، کیلویی حدود 1300 تومان خریداری شده است. تنها عاملی که باعث بالا رفتن این قیمت‌ها می‌‌شود، بالا رفتن قیمت‌ مواد اولیه است.
فیض‌الاسلام: <پوشال سفید، به مصرف موادی چون دستمال کاغذی و مقواهای مرغوب می‌‌رسد. پوشال رنگی (چاپ شده) هم برای تولید مقوای جلد، کارتن، لفاف و کاغذ کرافت مصرف می‌‌شود. (رنگ مقواها به خاطر وجود همین کاغذهای رنگی است.) اغلب کارخانه‌های مقواسازی داخلی، به دستگاه‌های استاندارد تولید مقوا مجهز نیستند. (به عنوان مثال، آهن‌ربا برای جذب قطعات فلزی) و به خاطر وجود ناخالصی در مقواها، دستگاه‌های برش ما دچار مشکل شده و هزینه‌های اضافی به ما تحمیل می‌‌شود. از طرف دیگر این دستگاه‌ها خمیرهای ساخته شده از این مواد را ضدعفونی و تصفیه نمی‌‌کنند. دستمال کلینکس‌هایی که با پوشال‌های سفید تولید می‌‌شود، به‌طور معمول بهداشتی نیست و کمترین مشکل آن وجود چسب به عنوان یک ماده شیمیایی در آن است.
جعبه‌هایی که از این نوع مقواها برای بسته‌بندی مواد غذایی، به عنوان مثال جعبه شیرینی، استفاده می‌‌شود، هرگز مناسب نیست و به همین خاطر وزارت بهداشت، تولیدکنندگان این جعبه‌ها را موظف به سلفون‌کشی داخل آن کرده است. جدا از همه این‌ها، کارگران صحافی همیشه با خطرها و بوی بد این مواد روبه‌رو بوده و مجبورند از ماسک استفاده کنند.
مشکل دیگر ناصاف بودن سطح آن‌ها به خاطر پرس شدن ناصحیح است که ما باید با قراردادن شومیز روی آن، این عیب را بپوشانیم. در حالی که در نمونه‌های خارجی و استاندارد داخلی، سطوح مقوا بسیار صاف است و ناخالصی‌های فلزی و غیربهداشتی هم کم‌تر است.
ما این پوشال‌ها را به‌صورت کیلویی و تفکیکی می‌‌فروشیم و قیمت‌ها نسبت به پارسال مقداری افزایش پیدا کرده است. به عنوان مثال کاغذ سفید با کیلویی 20 تومان افزایش به کیلویی 130 تومان رسیده است. همان‌طور که خرده‌مقواها و پوشال‌های رنگی هم به ترتیب کیلویی 10 و 20 تومان گران شده‌اند.>
محمدی: <زینک را کیلویی می‌‌خریم. البته چون ابعاد زینک‌ها مشخص است، می‌‌توان به‌صورت عددی خریداری کرد. به عنوان مثال وزن 3 زینک دوورقی حدود یک کیلوگرم است. یعنی هر زینک 330 گرم. ولی در بعضی از موارد به خاطر ماشین‌های چاپ مختلف، ممکن است مقداری از زینک بریده شود که در این صورت وزن آن‌ها کم‌تر است. قیمت زینک مشخص نیست و بیشتر به‌صورت مزایده تلفنی و توافقی و با نوسان زیاد در حدود کیلویی 1100 تا 1500 تومان تعیین می‌‌شود.
به‌طور معمول داروی فیکسر، به‌صورت لیتری و بر مبنای تست خریداری می‌‌شود. ابزار تست، یک نوع کاغذ زردرنگ با ترکیب شیمیایی خاص است که نقره را به خود جذب می‌‌کند و تغییر رنگ می‌‌دهد. بسته به مقدار نقره دارو، کاغذ تست به رنگ قهوه‌ای و در نهایت سیاه در می‌‌آید.با مشاهده کاغذ تست و نسبت دادن آن با کاتالوگ ویژه، می‌‌توان به میزان نقره موجود در دارو پی برد. البته با تجربه‌ای که من در این کار دارم، بدون نیاز به کاتالوگ، با مشاهده این کار را انجام می‌‌دهم.
با این وجود این تست‌ها دقیق نیستند و شرایط جوی متفاوت، باعث اشتباه در تعیین صحیح مقدار نقره می‌‌شود. به همین دلیل با شناختی که از لیتوگرافی‌های مختلف دارم، قیمت و میزان نقره دارو را مشخص می‌‌کنم. بعضی لیتوگرافی‌ها از داروها به اندازه کافی و اصولی استفاده می‌‌کنند، تا جایی که دیگر جوابگوی ثبوت فیلم نباشد. به همین دلیل، میزان نقره موجود در آن‌ها، حداکثر (یعنی 10 درصد) است. این لیتوگرافی‌ها معتقدند که درصد نقره موجود در این داروها بیش از ده درصد است، درحالی‌که این‌طور نیست. با این حال ما به خاطر شناختی که از داروها داریم، آن را به عنوان داروی با نقره بالا خریداری می‌‌کنیم. بعضی لیتوگرافان ملاحظه‌کار هم از دارو فقط یکبار استفاده می‌‌کنند که مقدار نقره آن‌ها بسیار پایین است و ما با چانه‌زنی‌های فراوان بر سر قیمت، این داروها را می‌‌خریم که قیمت دارو در بازار از لیتری‌ 200 تومان به بالاست.
فیلم‌های باطله هم بخشی از خرید ما از لیتوگرافی‌ها را در بر می‌‌گیرد. البته فقط فیلم نگاتیو (سیاه) می‌‌خریم، زیرا در فیلم پوزتیو (سفید)، نقره وجود ندارد.
قیمت نگاتیو بستگی به مقدار سیاه بودن آن دارد که هرچه سیاه‌تر باشد، قیمت آن بیشتر است و فیلم‌های کاملاً سیاه، بیشترین قیمت را دارند. این فیلم‌ها را به‌صورت کیلویی و از کیلویی 1000 تومان به بالا خریداری می‌‌کنیم.>
محمدی در پایان ضمن تشکر از پدر خود <رضا محمدی> که راهنمای او در این کار بوده، درباره مشکلات شغل خود می‌‌گوید: <شغل ما جدا از خطرناک بودن، مانند طبل توخالی است. همین که اسم نقره می‌‌آید همه فکر می‌‌کنند که شغل پردرآمدی است،‌ درحالی‌که خطرات جسمی و ضرر و زیان در آن بسیار بالاست. کسانی هستند که با قیمت‌شکنی‌های بی‌‌رویه، باعث بالا رفتن قیمت ضایعات و ضرر و زیان خودشان و ما می‌‌شوند. بارها و بارها دلالانی به ما که خریدار دارو هستیم، مراجعه کرده و به ما دارو فروخته‌اند. به همین علت، قیمت‌ها توسط فروشندگان تعیین می‌‌شود و ما مجبوریم بر طبق قیمت آن‌ها، این مواد را خریداری کنیم، موادی که در گذشته دور ریخته می‌‌شده‌اند، ولی امروزه به خاطر بالا رفتن هزینه‌های چاپ، چاپخانه‌داران به‌فروش این مواد روی آورده‌اند.>
نادر خاصی هم در این باره می‌‌گوید: <خریداران این مواد که بیشتر دارای کارگاه‌های کوچکی هستند، نقره و آلومینیوم را از آن‌ها استخراج کرده و نتیجه آن، ابزار و وسایل آلومینیومی و زیورآلات نقره‌ای است که در بازار به‌فروش می‌‌رسد.>
کاربردها و موارد استفاده‌
در مورد کاربرد مواد باطله با مدیر یکی از شرکت‌های بازیافت کارتن به گفت‌وگو می‌‌نشینیم و سخنان وی را به عنوان نمونه‌ای از مصرف‌کنندگان و کاربران بهینه این ضایعات و تولیدکنندگان محصولات بازیافتی می‌‌شنویم: <فعالیت شرکت ما جمع‌آوری، بسته‌بندی و بازیافت مواد اولیه کارخانه‌های کارتن‌سازی است. در ایران هنوز مواد اولیه ساخت مقوا ساخته نمی‌‌شود و همه کارخانه‌های تولید مقوا از مواد بازیافتی برای تولیدات خود استفاده می‌‌کنند. تا آن‌جا که من اطلاع دارم، فقط کارخانه چوب و کاغذ چوکا خمیر مخصوص مقوا را که شامل 30 درصد خمیر چوب است، تولید می‌‌کند. همان‌طور که می‌‌دانید، مقواها به‌طور معمول شامل سه‌لایه رویی، زیری و میانی (به‌صورت کنگره‌ای) هستند که جنس لایه رویی می‌‌تواند بسیار در جذابیت و جلوه بسته، مؤثر واقع شود و این امر در مقواهای ساخته شده از خمیر چوبی وجود دارد.>
اصلا‌ح درباره مواد مورد استفاده و نحوه تهیه و بازیافت آن ادامه می‌‌دهد: <مواد مورد استفاده ما شامل کارتن،‌ مقوا، کتاب، دفتر و کاغذهای‌ باطله است.
پوشال‌های کاغذ مازاد مراکز چاپی هم جزء مواردی است که ما از آن استفاده می‌‌کنیم. از این مواد، پوشال‌های کاغذ سفید را جداگانه به‌صورت ماده اولیه با کیفیتی که در ساخت کارتن‌های سفید استفاده می‌‌شود، بازیافت کرده و پس از بسته‌بندی به کارخانه‌های تولید جعبه‌های با کیفیت می‌‌فروشیم.
این جعبه‌ها در 2 نوع تولید می‌‌شوند. یکی برای مصارف مواد خوراکی مانند جعبه شیرینی و به‌ویژه گز که داخل آن را یک لایه ورنی می‌‌کشند و دیگری برای مصارف صنعتی و تجاری مانند جعبه کفش و ... . مقواها و کاغذهای بی‌‌کیفیت هم به مصرف تولید مقواها و کارتن‌های معمولی می‌‌رسد.>
وی درباره ظرفیت تولیدی و ناحیه تحت پوشش شرکت‌ خود می‌‌افزاید: <در سال بیش از 3000 تن یعنی حدود ماهی 250 تن کاغذ و مقوا را به مواد مصرفی مقواسازی تبدیل می‌‌کنیم که تنها مورد استفاده بخشی از کارخانه‌های اصفهان‌ قرار می‌‌گیرد.
ملاحظه‌های بهداشتی و دیگر مراحل آماده‌سازی مواد در تولید مقوا هم برعهده کارخانه‌های تولید کننده جعبه و مقوا است و ما فقط پرس و بسته‌بندی این مواد را انجام می‌‌دهیم

منبع: iranprint.com

بازیافت کاغذ ، آلومینیوم و نقره از ضایعات چاپخانه ها و صحافی ها

غلامحسین سلامت، مشاور چاپ چاپخانه امیر هم در این باره توضیح می‌‌دهد: مواد باطله ما شامل پوشال کاغذ، کناره‌های کاغذ و مقوا، لفاف‌های سفید و طلق‌دار و زینک است. البته فروش زینک ما بسیار کم است و بیشتر صاحبکاران زینک‌های خودشان را می‌‌برند. زینک‌هایی هم که می‌‌ماند، معمولاً بعد از گذشت یکی دو سال که کسی سراغشان را نگرفت، روی آن‌ها را خط می‌‌کشیم تا قابلیت چاپ نداشته باشد و سپس به خریداران این مواد که به دنبال آلومینیوم آن هستند، می‌‌فروشیم.در این مورد تنها چاپخانه‌ها مواد زاید و باطله تولید نمی‌‌کنند و لیتوگرافی‌ها و صحافی‌ها هم موادی مازاد مصرف خود دارند.لیتوگرافی‌ها هم مواد زایدی برای فروش دارند، البته زینک‌های قابل فروش، بیشتر در چاپخانه‌ها و کم‌تر در لیتوگرافی‌ها یافت می‌‌شوند ولی این‌جا داروها و فیلم‌های باطله عرضه می‌‌شوند.

محمد نوری، مدیرعامل شرکت لیتوگرافی نورنگ می‌‌گوید: فیلم‌های سوخته شده و باطله، داروهای هیپو، زینک‌های باطله و داروی ظهور از جمله مواد باطله و دور ریختنی در لیتوگرافی است. از این مواد داروی ظهور بی‌‌ارزش است و از طریق فاضلاب دفع می‌‌شود. ولی مواد دیگر به خاطر عناصر موجود در آن، خریداری می‌‌شوند، داروهای ثبوت و فیلم‌های باطله به خاطر نقره موجود در آن‌ها و زینک به خاطر آلومینیوم آن. صحافی‌ها نیز یک پای اصلی بازار ضایعات کاغذ هستند. جایی که هر حرکت تیغ برش، مقداری پوشال به جا می‌‌گذارد.

سیدمحمدرضا فیض‌الاسلام، مدیر صحافی فیض در این باره می‌‌گوید: عمده مواد باطله ما پوشال کاغذ و مقوایی است که از دور بری کتاب و مجلات و مقوای جلد به‌دست می‌‌آید و به‌صورت تفکیکی و با قیمت‌های متفاوت می‌‌فروشیم.

نگه‌داری و حمل ضایعات‌: نگه‌داری و بسته‌بندی مواد باطله از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و چه بسا بسته‌بندی نامناسب، علاوه بر حجم بسیار زیاد و مشکلات حمل و نقل، از نظر مسایل ایمنی و بهداشتی هم موجب پیامدهایی شود. سلامت در این باره می‌‌گوید: ما برای بسته‌بندی پوشال، یک دستگاه پرس پوشال از شرکت خودکفایی با قیمت مناسب خریداری کرده‌ایم و پوشال‌ها را به‌صورت درهم در حجمی بسیار کم بسته‌بندی می‌‌کنیم که نسبت به آتش‌سوزی بسیار ایمن‌تر از روش‌های قبلی جمع‌آوری پوشال است. ضمن این‌که حمل و نقل آن بسیار آسان شده و ما می‌‌توانیم مقادیر زیادی پوشال را در حجمی بسیار کم و با وزن بالا به واسطه‌ها بفروشیم.

چوکامی می‌‌گوید: ما مجهز به یک دستگاه پرس هستیم که پوشال‌ها را با آن بسته‌بندی می‌‌کنیم. با این روش نگه‌داری و حمل و نقل پوشال‌ها برای ما بسیار آسان شده است.

نوری نیز می‌‌افزاید: به‌طور معمول داروی ثبوت را هر پانزده روز و زینک‌ها را هر چهار تا پنج ماه تعویض می‌‌کنیم. داروها را در گالن‌های 20 لیتری و فیلم و زینک‌ها را در جعبه بسته‌بندی می‌‌کنیم.

رضا اصلاح، مدیر شرکت بازیافت کارتن میلاد اصفهان ، این‌گونه توضیح می‌‌دهد: ماشین‌آلات ما شامل یک دستگاه جمع‌آوری و پرس است که با آن کاغذها و مقواهای باطله خریداری شده را به‌صورت بسته‌های کم حجم و فشرده شده، مناسب برای کارخانه‌های مقواسازی اصفهان تبدیل می‌‌کنیم

تاریخجه بازیافت کاغذ در ایران

در ایران برای بازیافت کاغذ، اولین کارخانه در سال ۱۳۱۳ در کرج و دومین آن در سال ۱۳۳۵ تحت عنوان مقوا سازی شرق در تهران و سومین آن در کهریزک در سال ۱۳۳۶ تاسیس شد. کارخانه صالح آباد که در جنوب تهران واقع شده کار بازیاف زباله از جمله تبدیل کاغذ باطله به مقوا را در سالهای اخیر شروع کرده است. کارخانه بازیافت کاغذ مشهد به زودی کار خود را مبنی بر تبدیل کاغذهای باطله به مقوا راه اندازی خواهد کرد.
شرکت صنایع کاغذ سازی کاوه ( سهامی عام ) به تازگی فعالیت جدیدی را در زمنیه تولید کاغذ بازیافت آغازکرده است . این شرکت که وابسته به شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی ازسال 1369 فعالیت های خود را آغاز کرده است و ازآن سال تاکنون درحوزه تولید کاغذ فعالیت کرده است .این سازمان تنها مکانی است که تکنولوژی تبدیل کاغذ باطله به کاغذ را دارد. بقیه کارخانجات بازیافت کاغذ، در واقع کاغذ تولید نمی کنند، بلکه کاغذهای باطله را به مقوا تبدیل می کنند. با وجود اینکه ایران دارای منابع جنگلی زیادی است ولی صنعت کاغذ سازی خصوصا صنعت بازیافت کاغذ از رونق چندانی برخوردار نیست و قسمت اعظم بازار کشور از طریق واردات تامین می شود.

تهران، کلانشهری با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت
• روزانه حدود 7000 تن زباله و مواد زاید در تهران تولید می شود که کاغذ بخش عظیمی از این مواد زاید را تشکیل می دهد. بر اساس آخرین آنالیز فیزیکی انجام شده بر روی زباله شهر تهران به طور متوسط حدود 4.88 درصد از این زباله ها را کاغذ و 4.48 درصد آن را مقوا تشکیل می دهد. به عبارتی 9.4 درصد ( 658 تن) از زباله دفنی را کاغذ و مقوا تشکیل می دهد (شکل یک).
• هر شهروند تهرانی به طور متوسط سالانه 13 کیلوگرم کاغذ مصرف می نماید. بیش از 60 درصد از کاغذهای مصرفی شهر تهران در سطل زباله ها و یا مخلوط در زباله های شهری ریخته می شود، در حال حاضر روزانه 550 تن کاغذ در شهر تولید می شود.
• در طی دو سال گذشته در راستای طرح های آموزشی جهت شهروندان تهرانی تعداد 12000 مخزن جمع آوری کاغذ در مدارس شهر تهران توزیع شده است که پیش بینی می شود کاغذ و مقوای حاصله بخش قابل توجهی از مواد خام کارخانه مقوا سازی صالح آباد را تامین نماید. این کارخانه در جنوب تهران در 23 کیلومتری جاده قدیم قم واقع شده و مسؤول بازیافت مواد زائد جامد از قبیل کاغذ، پلاستیک، شیشه و چوب می باشد.
• نرح هر کیلو کاغذ وارداتی نزدیک به 2 دلار بوده و واردات سالانه کاغذ حدود 550 هزار تن می باشد. با این توجه بازیافت کاغذهای باطله نقش موِثری در افتصاد ملی خواهد داشت.

صنعت بازیافت کاغذ. چه زمانی و چگونه؟

صنعت بازیافت کاغذ
کاغذهایی که برای بازیافت استفاده می شوند باید تمییز بوده و آغشته به مواد غذایی یا هرگونه آلودگی دیگر نباشند. کاغذهای آلوده مناسب بازیافت نیستند و باید دفن شده یا به عنوان سوخت سوزانده شوند و یا برای ساخت کود گیاهی (کمپوست) استفاده شوند.
در مراکز جمع آوری مواد قابل بازیافت، کاغذهای باطله در بسته های بزرگ بسته بندی شده و به کارخانجات بازیافت و یا ساخت کاغذ منتقل می شوند. کاغذها و مقواهای باطله با توجه به نوع جنسشان برای ساخت کاغذهای مختلف طبقه بندی می شوند و سپس بازیافت می گردند.
بعد از طبقه بندی، کاغذهای باطله به سمت ظرف بسیار بزرگی(pulper) منتقل شده و در آنجا با آب و مواد شیمیایی مخلوط می گردند. در این ظرف کاغذها به تکه ها کوچکتر خرد شده و به کمک حرارت به آسانی به الیاف سلولزی تبدیل می شوند. در نهایت مخلوطی خمیری و آبکی شکل تبدیل می شوند که اصطلاحا pulp نامیده می شوند.
صنعت بازیافت کاغذ
کاغذهایی که برای بازیافت استفاده می شوند باید تمییز بوده و آغشته به مواد غذایی یا هرگونه آلودگی دیگر نباشند. کاغذهای آلوده مناسب بازیافت نیستند و باید دفن شده یا به عنوان سوخت سوزانده شوند و یا برای ساخت کود گیاهی (کمپوست) استفاده شوند.
در مراکز جمع آوری مواد قابل بازیافت، کاغذهای باطله در بسته های بزرگ بسته بندی شده و به کارخانجات بازیافت و یا ساخت کاغذ منتقل می شوند. کاغذها و مقواهای باطله با توجه به نوع جنسشان برای ساخت کاغذهای مختلف طبقه بندی می شوند و سپس بازیافت می گردند.
بعد از طبقه بندی، کاغذهای باطله به سمت ظرف بسیار بزرگی(pulper) منتقل شده و در آنجا با آب و مواد شیمیایی مخلوط می گردند. در این ظرف کاغذها به تکه ها کوچکتر خرد شده و به کمک حرارت به آسانی به الیاف سلولزی تبدیل می شوند. در نهایت مخلوطی خمیری و آبکی شکل تبدیل می شوند که اصطلاحا pulp نامیده می شوند.
بعد از طی فرایندهای بالا، خمیر آماده برای تبدیل شدن به کاغذ است. در این مرحله می توان مقداری الیاف جدید سلولزی که قبلا از چوب تهیه شده اند به سیستم تزریق کرد تا استحکام الیاف کاغذهای بازیافتی را بیشتر کرد. مخلوط کاغذ در این مرحله با مقدار زیادی آب مخلوط می شود، بطوریکه حدود 99.5% وزن آن را آب تشکیل میدهد. این مخلوط بسیار آبکی به یک جعبه ی بزرگ آهنی منتقل و از آنجا به روی صفحات سوراخ دار پهن و بزرگی که در حال حرکتند اسپری می شود. روی این صفحات، آب از لابلای الیاف کاغذ کشیده می شود. با خروج آب از مخلوط، الیاف کاغذی باهم درگیر شده و دوباره بهم متصل می شوند. این ورقه های کاغذی آبدار از میان یکسری غلطکهای بزرگ عبور می کنند تا آب بیشتری از آنها خارج شود.
صفحات بدست آمده که اکنون شبیه کاغذ می باشد، از میان چندین غلطک فلزی داغ رد می شوند تا بطور کامل خشک شوند. کاغذ اکنون آماده است. اگر کاغذ نیاز به پوششی خاص مثل براق کننده ها داشته باشد، این مواد در این مرحله افزوده می شوند تا کاغذی براق و نرم برای چاپ کردن تهیه شود.

آشتی با محیط زیست و درختان

شیمی چوب
همه ما می دانیم که کاغذ از الیاف گیاهی ساخته می شوند. بنابراین قبل از اینکه طرز ساخت کاغذ و مواد تشکیل دهنده ی کاغذ را بررسی کنیم، باید ساختمان شیمیایی چوب را بررسی کنیم. چوب به طور عمده از مواد زیر ساخته شده است:
• الیاف سلولزی
کاغذ از الیاف گیاهی ساخته می شود. الیاف گیاهی نیز از سلولهای گیاهی که عمدتا پلیمرهای کربوهیدراتی می باشند، تشکیل شده است. این پلمیرها شامل سلولز و همی سلولزمی باشند. سلولز نیز یک پلیمر است که خود نیز واحدهای کوچکتر گلوکز ساخته شده است. همی سلولز شامل پلی ساکاریدهای غیر ساختمانی با وزن مولکولی کم می باشند که نقش بسیار مهمی در خصوصیات خمیر و کاغذ دارند.
اصلی ترین قسمت ساختمانی یک درخت، الیاف سلولزی آن می باشد. طول این الیاف بستگی به نوع درخت حدود 6 تا 8 میلی متر است. این الیاف بطور موازی به کمک یک ماده شیمایی به نام لیگنین در کنار هم قرار گرفته اند.
• لیگنین
لیکنین (lignin) ، پلیمری آروماتیک به رنگ قهوه ای سیاه و با ساختاری بسیار پیچیده است. تقریبا کلیه خصویات لیگنین در کاربردهای کاغذ سازی نقش منفی دارند و کاغذهای با کیفیت خوب از الیافی ساخته می‌شود که تقریبا عاری از لیگنین هستند. لیگنین سبب شکننده شدن کاغذ می‌شود و به دلیل اکسایش نوری و تشکیل گروههای رنگی سبب افزایش زردی و تیرگی کاغذ می‌شود. کاغذ روزنامه مثال خوبی در این زمینه است و بطور کلی کلیه خمیرهای مکانیکی که در آنها مقدار زیادی لیگنین وجود دارد، چنین اثرهایی را نشان می‌دهد.

قسمتهای اصلی فرمول ساختمانی چوب ( سلولز و لیگنین)

• ترکیبات شیمیایی قابل استخراج
چوب حاوی مقدار کمی (کمتر از 5%) از ترکیباتی است که توسط حلالهای آلی قابل استخراج هستند. میزان این ترکیبات در پهن برگان و سوزنی برگان و در بین گونه‌های مختلف چوبی متفاوت است. این ترکیبات شامل آلکانها ، آلکنها ، اسیدهای چرب، استرهای گلیسرول ، مومها ، اسیدهای رزینی و ترکیبات فنولی هستند. اگر چه این ترکیبات ممکن است در حین فرآیندهای شیمیایی تهیه خمیر کاغذ حذف شوند، اما همیشه مقداری از آنها در کاغذ باقی می‌ماند.
میزان باقیمانده این ترکیبات در خمیر و کاغذ بستگی به فرآیند تهیه خمیر مورد استفاده دارد. در مجموع ، ترکیبات اسیدی مثل اسیدهای چرب و رزینی در محیط قلیایی براحتی از طریق تبدیل شدن به نمکهای محلول حل می‌گردند، اما در خمیر سازی اسیدی ، این ترکیبات براحتی قابل حل و خارج سازی نیستند. جالب توجه است که بدانید، تقریبا اکثر مواد موجود درخت غیر زنده می باشند. فقط برگ ها، نوک شاخه ها و ریشه ها و لایه نازکی که دقیقا زیر پوست درخت قرار گرفته است جزو قسمتهای زنده ی یک درخت می باشند. چرا درختان برای بشر مهم می باشند؟
درختان منابع اولیه بسیاری از محصولات را تامین می کنند. چوب درختان برای ساختمان سازی و ساختن میز و صندلی و اثاثیه منزل و محل کار به کار میرود. از الیاف چوب، کاغذ ساخته می شود. مواد شیمیایی داخل چوب مثل رزین و روغن برای ساخت دارو، مواد شوینده، مواد آرایشی، قرصهای ویتامین، صابون، طعم دهنده ی غذا و خمیر دندان استفاده می شود.
درختان و محیط زیست
وقتی که نفت و بقیه سوختهای فسیلی در اتومبیلها، منازل و کارخانجات سوخته می شوند، مقدار بسیاری گاز کربن دی اکسید در هوا رها می شود. درختان در طی عمل فتوسنتز، با مصرف کربن دی اکسید و آزاد کردن اکسیژن، وضعیت هواکره را بهبود می بخشند. در طی این عمل گیاه به کمک آب، کربن دی اکسید و نور خورشید کار غذاسازی خود را انجام میدهد و تولید اکسیژن و گلوکز می کند.
برای اینکه یک درخت بتواند حدود نیم کیلو چوب بسازد باید حدود 750 گرم کربن دی اکسید مصرف کند و حدود نیم کیلو اکسیژن آزاد کند. این یعنی مصرف بالای کربن دی اکسید به وسیله ی درختان و تمیز کردن هوای آلوده. در آمریکا حدود 9% از کربن دی اکسید موجود در هوا بوسیله درختان جنگلی مصرف می شوند.
آیا قطع درختان باعث ضرر زدن به محیط زیست می شود؟
تا زمانی که با قطع هر درخت، درختان بیشتری جایگزین آن شود، پاسخ این سوال خیر است! در دین اسلام نیز تاکید فراوانی بر کاشتن درخت شده است. سفارش شده که با قطع یک درخت، حداقل دو نهال دیگر را جایگزین کنیم.
اگر صنایع کاغذ سازی با قطع درختان جنگل، بلافاصله درختان جدید را کاشته و جایگزین قسمتهای خالی شده بکنند، هرگز قطع درختان به معنی صدمه زدن به طبیعت نیست. ولی متاسفانه با توسعه شهرسازی و خانه سازی، بسیاری از درختان برای ایجاد فضای ساختن خانه ها و جاده ها قطع می شوند که جایگزین نیز نمی گردند.
شایان ذکر است که درختان بسیار کهن خیلی کمتر از درختان جوان تولید اکسیژن می کنند. حتی گاهی مواقع این درختان قدیمی با پوسیدن شدن تدریجی، بیشتر کربن دی اکسید به هوا وارد می کنند تا اکسیژن. جنگلهای انبوه که درختان بسیاری در آن در حالپوسیده شدن هستند، بیشتر مصرف کننده ی اکسیژن هستند تا تولید کننده ی آن. بهمین منظور، بهتر است که جنگلداران، درختان مرده و پوسیده را قطع کنند. این کار نه تنها باعث تامین چوب مورد نیاز برای ساخت کاغذ و کاهش مصرف اکسِژن در جنگل می شود، بلکه از آتش سوزی طبیعی جنگلها نیز ممانعت می کند. معمولا مهار کردن این گونه آتش سوزی ها بسیار سخت است و مقدار زیاد گازهای آلوده کننده به اتمسفر رها می کند.


آیا می دانید که چند درصد از درختان دنیا برای ساخت کاغذ مصرف می شوند؟
شاید جالب باشد که بدانید فقط یک ششم از کل چوب درختان جهان برای ساخت کاغذ مصرف می شود. و این چوب نیز اکثرا چوب خرده های باقیمانده از صنایع دیگر می باشد! بیشتر از نیمی از چوبهای بریده شده از درختان به عنوان سوخت برای پخت غذا و گرم کردن خانه ها استفاده می شود. این در حالی است که در کشورهای در حال پیشرفت، بیش از 80% از چوب درختان برای پخت و پز و تولید گرما مصرف می گردد.
در کشورهای پیشرفته، کاغذها و مقوا های باطله به همراه چوب خرده های صنایع چوب بری، حدود دو سوم الیاف مورد نیاز صنایع کاغذسازی را تامین می کنند. بقیه یک سوم، از تنه درختان تامین می شود.

نگاهی به کاغذ - کاغذ زباله نیست!

روند کار
در این پروژه دانش آموزان مطالب بسیاری درباره کاغذ، شیمی کاغذ، صنعت کاغذ، صنعت بازیافت کاغذ و ... می آموزند. در لابلای آموزش این مطالب اهمیت تفکیک زباله ها و بخصوص کاغذ برای آنها فرهنگ سازی می شود. در انتها یاد می گیرند که چگونه با ابزار ابتدایی کاغذهای باطله ی مدرسه خود را بازیافت کنند. چندین آزمایش مختلف نیز برای کیفیت کاغذهای ساخته شده انجام خواهند داد.
هدف: شناخت اهمیت بازیافت کاغذ

سوالهای پیشبرنده: چرا مقوا و کاغذ باطله زباله نیستند؟ چرا باید کاغذ و مقوا را از بقیه زباله ها جدا کرد؟با طرح سوالات بالا ذهن کنجکاو دانش آموزان را به سمت کاغذ و اهمیت آن پیش ببرید. اجازه دهید تک تک دانش آموزان نظر خود را مطرح کنند. این نظرات را روی تخته لیست کنید و در مورد آنها به گفتگو بنشینید.
تفکیک زباله ها بحث تفکیک زباله های تر و خشک این روزها بسیار داغ است. اکثر کشورهای دنیا با جداسازی زباله ها، حجم زباله های قابل دفن خود را کمتر می کنند. با تفکیک زباله ها، کاغذ، پلاستیک، قوطی ها فلزی و شیشه ای و ... از بقیه زباله ها جدا شده و به مراکز بازیافت منتقل می شوند.
این کار دو هدف ارزشمند در بر دارد:
• کاهش حجم زباله ها جامد و قابل دفن یعنی کاهش آلودگی محیط زیست
• حفظ و نگهداری منابع طبیعی تجدید پذیر و تجدید ناپذیرکاغذ جزو مواد زیست تخریب پذیر و تجدید پذیر به شمار می آید. کاغذ از عمدتا از چوب درختان که منابعی تجدید پذیر هستند درست می شود. بعد از اینکه از آنها استفاده شد و بصورت زباله در آمدند، به سرعت توسط باکتری های موجود در خاک تجزیه شده و به محیط زیست بر می گردند. با این حال بازیافت کاغذ مزایایی دارد که در طی این درس به اهمیت آن پی می بریم.
چرا با وجود این همه درخت باز هم باید کاغذهای باطله را بازیافت کنیم؟
بطور کلی هدف از بازیافت کاغذ به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی می باشد. که در ذیل مفصلا به آن می پردازیم.
1. حفظ محیط زیست
o کاهش قطع درختان: همه ی ما می دانیم که معمولا کاغذ از تنه ی درختان بدست می آید. برای ساخت یک تن کاغذ، حدود 17 درخت تنومند لازم است. هر نهال حدود 25 سال طول می کشد که به یک درخت بزرگ تبدیل شود. این روزها، صنایع کاغذ سازی برای حفظ محیط زیست، هر ساله برای تامین منابع چوبی خود شمار زیادی درخت می کارند و از همین درختان برای تولید کاغذ استفاده میکنند. با این حال استفاده ی مجدد از کاغذهای باطله یک امر لازم است، زیرا با این کار مشکل دفع زباله ها کمتر می شود.
o کاهش دفن زباله ها: منبع اولیه صنعت کاغذ همان الیاف سلولزی (Fiber) می باشد. این الیاف می توانند هم از تنه درختان بصورت تازه تهیه شوند و هم قدیمی باشند و از کاغذهای باطله بدست آیند. برای هر تن کاغذ باطله که به منظور بازیافت از زباله ها تفکیک می شود، حدود چهار متر مکعب فضا برای دفن آنها (landfills) صرفه جویی می شود. این کار دو مزیت اقتصادی نیز دارد:
اولا، کاغذ باطله به طور رایگان در اختیار صنعت کاغذ قرار می گیرد.
ثانیا، با کاهش حجم زباله ها، هزینه ی دفن آنها کاهش می یابد. در شهر تهران، حدود 10% از حجم زباله ها را کاغذ و مقوا تشکیل می دهد. در حالیکه در کشورهای پیشرفته این رقم تا حدود 35% نیز می رسد. این کشورها بیشتر از نصف زباله های کاغذی خود را بازیافت کرده و دوباره استفاده می کنند.
o کاهش آلودگی آب و هوا: با استفاده از الیاف بازیافت شده در کاغذ سازی، تا حدود 95% آلودگی کمتر به هوا و آب وارد کرد. الیاف قدیمی معمولا نیازی به بی رنگ شدن ندارند. در صورتی که الیاف جدید ساخته شده از چوب باید حتما به کمک مواد شمیایی کلر دار سفید سازی( bleaching) شوند. این مواد شیمیایی در نهایت بصورت پساب سمی وارد محیط زیست می شوند.
o کاهش تولید گازهای گلخانه ای:کاغذ یک ماده ی زیست تخریب پذیر است و وقتی که در خاک دفن شده و به کمک میکروارگانیزمها تجزیه می شود، مقدار بسیاری گاز متان (CH4) تولید می کند. متان گاز گلخانه ای می باشد. یعنی افزایش متان در اتمسفر کره زمین، باعث گرم شدن کره زمین (global warming)و اثرات جانبی ناشی از آن می شود.
2. حفظ انرژی
با بازیافت کاغذ و استفاده ی مجدد الیاف آن در صنعت کاغذ می توان حدود 90% در مصرف آب و 28-70% در مصرف انرژی صرفه جویی کرد. برای اینکه اکثر انرژی و آب مصرف شده در صنعت کاغذ برای تبدیل چوب به الیاف کاغذی (تولید الیاف نو) می باشد.
تاریخچه بازیافت الیاف سلولزی استفاده از فیبرهای کاغذی قدیمی در صنعت کاغذ همیشه مطرح بوده است. بطوریکه در حدود 150 سال پیش در آمریکا، از لباسها فرسوده و فرشهای پاره شده به عنوان منبعی برای الیاف سلولزی استفاده می شده است. امروزه، منابع کاغذهای باطله بسیار گوناگون است. از روزنامه های باطله گرفته تا جعبه های مقوایی همگی مناسب برای بازیافت هستند. در طی ده سال گذشته، صنعت بازیافت کاغذ بسیار متحول گشته است. در گذشته، کاغذهای ساخته شده از الیاف قدیمی کیفیت پایینی داشتند. اما امروزه به دلیل پیشرفت فن آوری، کاغذهای ساخته شده از کاغذهای باطله کاملا قابل رقابت با کاغذهای ساخته شده از الیاف جدید هستند و با آنها می توان کاغذهایی با کیفیت های بالا ساخت. بطور کلی اکثر کاغذهای بازیافت شده در روزنامه ها، جعبه و مقوا سازی، چاپ کتاب، صنایع عایق سازی، صنایع بسته بندی و کارخانه های دستمال کاغذی استفاده می شود.
پس چرا همیشه کاغذهای جدید از کاغذهای باطله ساخته نمی شوند؟ چرا بازهم باید درختان قطع شوند؟
در اکثر کشورهای پیشرفته در صنعت کاغذسازی ، حدود یک سوم الیاف کاغذی از الیاف قدیمی کاغذهای باطله بدست می آید. بطور کلی در دنیا، بیشتر از 95 میلیون تن کاغذ باطله هر ساله بازیافت شده و مجددا تبدیل به کاغذ و مقوا می شوند. به عبارتی، کاغذهای باطله حدود یک سوم الیاف مورد نیاز برای ساخت کاغذ جدید در دنیا را تامین می کنند. با این حال به چند دلیل نمی توان همیشه و بطور کامل از الیاف قدیمی استفاده کرد:
• تقاضا برای کاغذ آنچنان بالاست که صنعت کاغذ نمی تواند فقط از الیاف قدیمی استفاده کرده و الیاف جدید را وارد خط تولید کاغذ نگرداند.
• الیاف سلولزی (فایبرها) فقط حدود پنج تا هفت بار می توانند استفاده شوند. بعد از این تعداد استفاده به اندازه ای کوچک می شوند که دیگر مناسب برای تهیه کاغذ نیستند و در مراحل شستشو از بین می روند.
• مسلما همه ی کاغذها و مقواهای باطله را نمی توان همیشه بازیافت کرد. چرا که بسیاری از آنها به مواد غذایی و یا دیگر مواد آغشته گشته و غیر قابل استفاده برای بازیافت می شوند.
• همیشه همه کاغذهای ساخته شده به چرخه ی کاغذهای باطله نمی پیوندند. مقدار بسیاری زیادی از کاغذها بصورت کتاب و اسناد بایگانی می شوند.
تحقیق و جستجو کنید (1): از دانش آموزان بخواهید که سوالات زیر را در جدولی مشابه جدول شماره یک وارد کرده و پاسخ آنها را برای جلسه بعد به شما تحویل دهند. هر دانش آموز موظف است که حداقل یک سوال اضافی در قسمت آخر نوشته و به آن پاسخ دهد. پاسخ ها را در جلسه ی آینده در کلاس بحث کنید.

کاربردهایی از بازیافت لاستیک ...

جاده سازی
مخلوطی از دانه های لاستیک و اسفالت میتواند در بهتر ساختن جاده ها مورد استفاده قرار گیرد. آنها دوام بیشتر، اصطکاک بهتر و صدای کمتر ایجاد میکنند. در واقع محتوی لاستیکی مورد استفاده 20% بوده ولی مقدار دقیق آن بستگی به الزامات فنی دارد.
انباشتگی (دانه های) سست
در حالی که طی سالیان دراز در کفش از مقدار بسیار زیادی پلاستیک استفاده میگردد، چندین استفاده جدید بوجود آمده. اول، سیستم چالرز گودیر که فرآورده نسبتاُ جدیدی است، که اکنون، به طور وسیعی در کفشهای تجملی زنان و مردان استفاده میگردد. این سیستم اساساُ یک بالشتک درونی منحصر از پلاستیک دانه ای میباشد، که مدعی است افسردگی و ناراحتی را کاهش میدهد. سازندگان سطح بالای کفشهای کتانی و کفشهای تنیس نیز از سیستم مشابهی استفاده میکنند. پیشروان شناخته شده در این صنعت همانند، ریباک و نایک استفاده از اصل پلاستیک درون کف کفش را تجربه نموده اند. سازندگان چکمه ها در هر نوع آب و هوائی نیز از لایه های باریک پلاستیک جهت عایق بندی و جلوگیری از هوازدگی استفاده می کنند. پرکردن دانه های سست نیز بطور وسیعی در سرپوشهای سیستم تخلیه آب جاده ها استفاده میگردد.، ماشین هائیکه از مسیر اصلی خود منحرف میشوند، در کنار جاده از روی بستری که از دانه های پلاستیکی بی ضرری ساخته شده است عبور می کنند که جایگزین استفاده از سنگ می باشد که دلیل شکستن بسیاری از شیشه جلوی ماشینها میباشد.
بامسازی با کاشی ها
با اضافه کردن ریزدانه های بازیافتی پلاستیکی از لاستیک ها با یک چسب مناسب، کاشی حرارتی پلاستیکی روی بام که بطور خیره کننده ای شبیه سنگفرش است را میتوان ایجاد نمود.
سطوح ورزشی
برای ایجاد خواص جذب فشارهای وارده به زمینهای ورزشی ، ترکیبات لاستیکی خرد شده در زمینهای ورزشی چند منظوره و ورزشکاری بطور وسیعی مورد استفاده قرار میگیرد. اصطکاک بالای اکثر میادین دو، دارای لایه های اصلی ساخته شده از مخلوط لاستیک خرد با چسب های پولی اورتین میباشد. اندازه مناسب دانه ها و نسبت آن میادین ورزشی مناسبی را ایجاد مینماید. ورزشهائی مانند فوتبال و هاکی به سطوح نرمی که بازیکنان به زمین می خورند نیاز دارد. برخورد توپ با زمین نیز میبایست مناسب با ورزشی که در حال انجام است باشد. با اضافه نمودن لایه ضربه گیر یا لایهE در زیر سطح زمین بازی میتوان به اهداف خود دست یافت
سایر نمونه فرآورده های طراحی شده :
قطعات ماشین شامل سپرها، لایه های عایق صدا، موکتهای کف ماشین ، کمربند های ایمنی، پدالها کفپوش های لاستیکی و مواد ضد آب در پرداخت چادر و ترامپولین میتواند مملو از لاستیکهای بازیافت شده باشد.

بازیافت زباله ها، انرژی جدید برای تولید سیمان ...

امروزه در دنیا تأمین انرژی در کنار تأمین مواد اولیه، مهمترین عامل در تولید سیمان محسوب می شود زیرا تولید سیمان در کنار تولید سایر محصولات صنعتی از جمله فولاد، آهن، شیشه، صنایع غذایی و روغن نباتی بیشترین مصرف کنندگان انرژی هستند.
۲ سال قبل سیمان در دنیا تا میزان ۲ هزار و ۲۷ میلیون تن تولید شد.
کشورهای چین، هند، آمریکا و ژاپن به ترتیب بیشترین میزان سیمان را در دنیا تولید کردند کشور مذکور همراه با اعضای اتحادیه اروپا ۸۰ درصد سیمان تولیدی دنیا را در اختیار دارند و کشور چین به تنهایی ۵۲ درصد تولید سیمان جهان را در سال ۲۰۰۵ در اختیار داشت و هزار و ۶۴ میلیون تن سیمان ۲ سال قبل تولید کرد.
این کشور همچنین برای تولید این محصول معدنی تا سال ۲۰۱۰ نیز برنامه ای دقیق دارد. قرار است چین در افق ۲۰۱۰ سالانه هزار و ۳۰۰ میلیون تن سیمان تولید کند.

● ضرورت سوخت جایگزین در تولید سیمان
چین که بیش از نیمی از سیمان دنیا را تولید می کند، در مصرف ذغالسنگ بی همتا است. براساس اطلاعات موجود کشور چین در سال ۲۰۰۵ برای تولید سیمان ۲ هزار و ۲۰۰ میلیون تن ذغالسنگ مصرف کرده است. همچنین متوسط مصرف انرژی حرارتی نیز در صنعت سیمان چین در سال مذکور، برابر با ۹۰۰ کیلو کالری در ازای فرآوری هر کیلوگرم کلینگر بوده است. اگرچه کارشناسان چینی دلیل بالا بودن میزان مصرف انرژی حرارتی را فعالیت کوره های سنتی و قدیمی در چین می دانند اما چینی ها با توجه به افق چشم انداز ۲۰۱۰ میلادی به جایگزینی سوخت های دیگر با سوخت فسیلی اقدام کرده اند. براین اساس، چینی ها طرح هایی را اجرا می کنند که بتوانند به وسیله بازیافت انرژی گازهای خروجی از سیستم پخت بسیاری از کارخانجات، انرژی الکتریکی تولید کنند. در صورتی که چینی ها موفق شوند این سیستم را در کارخانجات تولیدی سیمان اجرا کنند ۳۰ تا ۳۵ درصد از انرژی مورد نیاز برای تولید این کالای معدنی در آن کشور تأمین می شود. از سوی دیگر چینی ها برای جایگزینی سوخت در تولید سیمان به مصرف ضایعات و پسماندهای صنعتی و شهری روی آورده و نگاه ویژه ای به بازیافت ضایعات و تولید انرژی از آنها دارند به طوری که به خاطر صنعت سیمان، مدت یک سال یعنی از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۵ بیش از ۲۵ میلیون تن ضایعات صنعتی و شهری را امحا کرده است. چینی ها مصرف ضایعات، نوسازی صنعت و اجرای طر ح های بهینه سازی مصرف سوخت را برای افزایش کیفی و کمی تولید سیمان الگوی خود قرار داده اند.

● هند دومین بهینه ساز مصرف انرژی در تولید سیمان
کشور هند پس از چین دومین تولیدکننده سیمان در دنیا محسوب می شود. هندی ها در سال ۲۰۰۳ برابر با ۱۱۰ میلیون تن سیمان تولید کردند که برای این میزان تولید، ۱۶ میلیون تن ذغالسنگ و ۱۱ میلیون کیلووات ساعت برق مصرف کرده اند. از سوی دیگر و براساس آمارهای موجود میانگین مصرف انرژی حرارتی برای تولید سیمان در کشور هند ۸۰۰ کیلوکالری و انرژی الکتریکی نیز یک صد کیلووات ساعت است. اگرچه متوسط مصرف انرژی حرارتی درفرآیندهای خشک تولید سیمان ۷۳۰ کیلوکالری اعلام شده است اما هندی ها با استفاده از فرآیندهای خشک مجهز به پیش گرم کن ۶ مرحله ای میزان مصرف انرژی حرارتی را تا ۶۷۰ کیلوکالری کاهش دادند آنها همچنین توانستند با استفاده از این روش، میزان مصرف انرژی کیلوواتی را نیز تا ۷۰ کیلووات ساعت کاهش دهند.

● آمریکا و جایگزینی زباله با انرژی فسیلی
به کشورهای عضو پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی که شامل آمریکا، کانادا و مکزیک می شوند "نفتا" می گویند. آمریکا که یکی از اصلی ترین اعضای گروه نفتا محسوب می شود ۹۹ میلیون تن سیمان در سال ۲۰۰۵ تولید کرد و هنوز سومین تولیدکننده سیمان جهان است. آمریکا یی ها انرژی مورد نیاز برای تولید سیمان را از منابعی مانند ذغالسنگ، کک نفتی و زباله تأمین می کنند اما در ۲ سال اخیر آمریکایی ها برای کاهش میزان مصرف انرژی های فسیلی در تولید ذغالسنگ به استخراج انرژی از زباله ها روی آورده اند. در حال حاضر متوسط مصرف انرژی الکتریکی در صنعت سیمان آمریکا بیشتر از ۱۴۰ کیلووات ساعت است که طرح های بهینه سازی برای کاهش این میزان به سرعت در آن کشور اجرا می شود. آمریکایی ها به سرعت در حال حذف سیستم های قدیمی تولید سیمان هستند اگر چه هنوز این سیستم ها فعال هستند اما مصرف مازوت در صنعت سیمان آمریکا، به کمتر از ۱۲۴ میلیون لیتر و مصرف گاز نیز در آن صنعت به هزار میلیون متر مکعب رسیده است. در سال ۱۹۷۰ مصرف مازوت و گاز در صنعت سیمان این کشور به ترتیب هزار و ۵۴۹ میلیون لیتر و ۵ هزار و ۹۹۸ میلیون لیتر مکعب گاز بود.

● ژاپن، پیشتاز در بازیافت انرژی برق
ژاپنی ها ۳درصد از سیمان دنیا را تولید می کنند. آنها در سال ۲۰۰۵، ۶۶ میلیون تن سیمان تولید کردند و چهارمین تولیدکننده این کالای معدنی محسوب شدند. کشور ژاپن در بازیافت انرژی الکتریکی که به وسیله حرارت حاصل از گازهای خروجی سیستم پخت از کوره ها به دست می آید، پیشتاز هستند اما با این اوصاف ۲۰ تا ۴۰ درصد از قیمت تمام شده سیمان در ژاپن را هزینه انرژی تشکیل می دهد. ژاپنی ها نیز مانند چینی ها توانسته اند به وسیله بازیافت انرژی حرارتی ۳۰درصد از انرژی مورد نیاز کارخانجات سیمان را فراهم کنند. صنعتگران این کشور برای بهینه سازی مصرف سوخت در تولید سیمان، زباله ها را در کوره ها می سوزانند و با استفاده از بازیافت انرژی الکتریکی از گازهای خروجی پیش گرمکن، سیمان های آمیخته تولید می کنند. میزان مصرف انرژی الکتریکی ژاپن در سال ۲۰۰۵ در تولید سیمان، با استفاده از روش های مذکور کمتر از ۹۳کیلووات ساعت و میزان مصرف انرژی حرارتی به کمتر از ۲ هزار و ۴۸۰ کیلوکالری رسیده است.

● اتحادیه سیمان اروپا و دریافت ۶‎/۱ میلیون تن انرژی از زباله
کشورهای عضو سمبورو (cemboreau) یا همان اتحادیه سیمان اروپا که شامل ۲۴ کشور و ۲ عضو وابسته هستند. در سال ۲۰۰۵ میلادی ۲۸۹ میلیون تن سیمان در جهان تولید کردند. اصلی ترین منبع تأمین انرژی کارخانجات تولیدکننده سیمان در اروپا و ذغالسنگ و زباله است و ۴۰ درصد از قیمت تمام شده این محصول در اروپا مربوط به هزینه های انرژی است. متوسط مصرف انرژی حرارتی در سال ۱۹۹۸ در اروپا برابر با ۹۳۵ کیلوکالری بوده است اما این میزان در سال ۲۰۰۲ تا ۸۵۰ کیلوکالری کاهش یافت. از سوی دیگر میزان مصرف انرژی الکتریکی مصرفی نیز بین ۹۰ تا ۱۰۵ کیلووات ساعت است. کشورهای عضو اتحادیه سیمان اروپا در سال ۲۰۰۴ برای تأمین انرژی مصرفی در تولید سیمان ۶ میلیون و یک صد هزار تن زباله را سوزانده اند در حال حاضر نیز به طور متوسط ۱۷ درصد از انرژی حرارتی مورد نیاز اروپا به وسیله سوزاندن زباله ها تأمین می شود که این سهم برای برخی از کارخانه ها بیشتر از ۸۰ درصد است.

● ایران و جایگزینی سوخت برای تولید سیمان
افزایش تعداد طرح های عمرانی و تکمیل طرح های نیمه تمام عمرانی توسعه زیرساخت ها، ایجاد اشتغال، ساخت سدهای جدید و تکمیل سدهای نیمه تمام، نیاز کشور به مسکن و سایر موارد، از جمله مواردی است که نشانگر ضرورت افزایش تولید و نیاز صنایع و بخش های مختلف کشور به سیمان است. موارد فوق از یک سو و حضور در بازارهای جهانی به وسیله صادرات سیمان از سوی دیگر در کنار بررسی برنامه غول های تولیدکننده سیمان در دنیا ضرورت اتخاذ تصمیمات به روز و راهگشا را برای افزایش تولید سیمان در کشور نشان می دهد اما انرژی ماده گرانی در تولید این کالای معدنی محسوب می شود. تجربه کشورهای پیشرو در تولید سیمان و اتخاذ راه های جدید برای صرفه جویی در مصرف انرژی کارخانجات تولیدی این کالا، مصداقی بر این مدعاست. براساس آمارهای موجود که چندی قبل نیز در "همایش مصرف انرژی در سیمان" عنوان شد، در سال ۸۴ میزان مصرف انرژی حرارتی در تولید سیمان از ۷۲۵ تا بیشتر از هزار و ۴۵۰ کیلووات ساعت در فرآیندهای مختلف متغیر بوده است. از سوی دیگر مصرف گاز در صنعت سیمان نیز که در سال های قبل ۳۵ درصد بود در سال ۸۴ به بیشتر از ۶۵ درصد افزایش یافت. کارخانجات تولیدکننده سیمان هنوز برای حذف سوخت مازوت در تولید این کالا برنامه دارند. در این میان فعالان صنعت سیمان نیز با توجه به لزوم اهمیت انرژی در تولید این کالا، میزان مصرف انرژی حرارتی در کارخانجات را تقریباً به ۸۵۰ کیلوکالری رساندند و میزان مصرف انرژی الکتریکی را کمتر از ۱۱۰ کیلووات ساعت کاهش دادند. با توجه به برنامه وزارت صنایع و معادن برای افزایش ظرفیت تولید و با در نظر گرفتن توانمندی فعالان صنعت سیمان، استفاده از سوخت های جایگزین در صنعت سیمان و به کارگیری سوخت های ضایعاتی، استفاده از تایرهای مستعمل به عنوان سوخت جایگزین باید مدنظر سیاستگذاران کلان این صنعت قرار گیرد و واحدهای تولیدی برای رقابت با بازار جهانی و عقب نماندن از برنامه های توسعه ای به اصلاح مصرف انرژی اقدام کنند. در حال حاضر ۴۶ کارخانه سیمان در کشور فعالیت می کنند که قرار است تا پایان سال جاری ۳۵ میلیون تن سیمان تولید و تا ۵ سال آینده نیز میزان تولید این کالا دوبرابر شود. ظرفیت اسمی این تعداد کارخانه سیمان ۴۲ میلیون تن است. میزان مصرف سوخت کوره های قدیمی ۲ هزار کیلوکالری است و کوره های جدید نیز ۷۲۰ کیلوکالری انرژی مصرف می کنند. به گفته ابوالحسن پورخلیل دبیر انجمن کارفرمایان صنعت سیمان، اعتباری بالغ بر ۸۵۰ میلیارد تومان برای بهینه سازی مصرف سوخت و رعایت مسائل زیست محیطی، تخصیص داده شده است که از این میزان، ۶۰۰ میلیارد تومان برای رفع مشکلات زیست محیطی و اصلاح ساختار مصرف انرژی در کارخانجات تولید سیمان، هزینه شده است. در حال حاضر سیمان در کارخانه های خاش، خزر و شمال دماوند برای بهینه سازی مصرف سوخت تا ۵ ماه تولید نمی شود.

● قابلیت ذخیره انرژی الکتریکی در صنعت سیمان
در حالی که میزان مصرف انرژی الکتریکی و حرارتی برای تولید هر کیلوگرم کلینگر، ۸۰ کیلووات ساعت و ۷۰۶ کیلوکالری در دنیا است این میزان در سال ۷۹ در ایران به ترتیب برابر با ۱۱۵۰ کیلووات ساعت و ۸۰۰ کیلوکالری برای تولید هر کیلوگرم کلینگر بوده است.کارشناسان این صنعت معتقدند که صنعت سیمان قابلیت دارد تا حدود ۴‎/۳۰ درصد مصرف انرژی الکتریکی و ۸‎/۱۱ درصد مصرف انرژی اجرای روش های مدیریت مصرف انرژی و افزایش کارآیی این صنعت امکانپذیر است.
منبع: سایت باشگاه مهندسین ایران