بازیافت زباله یک ضرورت اجتناب ناپذیر

همین چند وقت پیش بود که مردم ناپل جایی در ایتالیا که بیشتر با نام دیه گو مارادونا نابغه آرژرانتینی جهان فوتبال شناخته می شود نسبت به وضع آشفته شهر که در کوچه های آن کوهی از زباله انباشته شده بود اعتراض گسترده کردند.

شاید بتوان گفت که داستان دفن و محو زباله ها دیگر در جهان مدرن به پایان رسیده و راهی جز بازیافت آن باقی نمانده است. با پیشرفت تکنولوژی بازیافت ، بازیافت صنعتی زباله ها به مهم ترین چالش زیست محیطی و انسانی روزگار ما تبدیل شده که کشورهای مختلف رویه های متفاوتی را برای ان در پیش گرفته اند.

60 درصد زباله های خانگی بریتانیا قابل بازیافت یا تغییر کاربری است اما در انگلیس تنها 17.7 درصد زباله ها بازیافت می شوندو 78 درصد آن دفن می شوند. این در شرایطی است که روزانه بیش از 5.3  میلیون تن زباله در جهان تولید می شودکه ایرانی ها با میانگین سرانه 700گرم ،40 هزار تن زباله در روز تولید می کنند.

این در حالی است که آلمانی ها روزانه 90 هزار تن تولید زباله دارند، که در نگاه نخست فاجعه به نظر می رسد.اما در کشورهای توسعه یافته ای همچون آلمان 80 درصد از زباله ها بازیافت می شود،در حالی که در ایران کمتر از 5 درصد زباله به چرخه استفاده باز می گردد و فاجعه درست از همین جا آغاز می شود، زمانی که با کوهی از زباله روبه روییم و نمی دانیم  چه کنیم، در حالی که که به طور متوسط کشورهای در حال توسعه، 5 درصد سرانه تولید ناخالص ملی خود را برای خدمات مدیریت ضایعات شهری هزینه می کنند.

ژاپن 5 درصداز بودجه شهرداری را به این امر اختصاص می دهد، در مالزی 70 درصد، در هند 86 درصد و در اندونزی 90 درصد هزینه مدیریت مواد زائد جامد شهری صرف جمع آوری ضایعات می شود. از سوی دیگر در کشورهای توسعه یافته خدمات جمع آوری محصولات قابل بازیافت بسار بالاست و تاسیسات فراوری و بازیافت، بسیار پیشرفته و بازار محصولات بازیافتی ، بسیار گسترده است. در همین حال روش های عملی شده برای کاهش آسیبی که زباله ها به سلامت ومحیط وارد می کنند کاملا شناخته شده هستند.در این میان اتحادیه اروپا همواره روی 4 اصل کاهش مواد اولیه، استفاده دوباره از تولیدات، بازیافت و احیای انرژی تاکید می کند

سوئیس، مدیریت کامل بازیافت  سوئیس به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای مدافع بازیافت زباله، در سال 2008 توانست 50 درصد زباله های تولیدی مردمانش را بازیافت کند. این در شرایطی است که در این کشور بیش از 5 میلیون تن زباله شهری  تولید شد که در حدود نیمی از این زباله ها را بازیافت و نیم دیگر آن را در کوره های مخصوص زباله سوزاندند. این کشور با میزان بازیافت بیش از 50 درصد در بین کشورهای پیشرفته  در این زمینه جای می گیرد. هر سوئیسی به طور میانگین 714 کیلو گرم در سال زباله تولید می کند.
در سوئیس هر سطل زباله برای این که از سوی رفتگران تخلیه یا دفع شود باید مجهز به یک برچسب ویژه باشد تا مشخص شود که هزینه مشمول مالیات، پرداخت شده است. بطری های پلاستیکی رایج ترین محفظه نوشیدنی ها در سوئیس هستند که 80 درصد آن ها بازیافت می شوند که بسیار بیشتر از  میانگین اروپا 20 تا 40 درصد است. از دیگر  سو در این کشور 29 کوره مخصوص سوزاندن زباله وجود دارد که براساس آمار 63  میلیون تن زباله در سال 2008 سوزانده شده که 417 هزار تن آن مربوط به کشورهای مجاور بوده است.

آمریکا، تلاش برای بازیافت بیشتر
در آمریکا تلاش برای کاهش زباله های خانگی و تجاری زیر نظر آژانس محافظت از محیط زیست آمریکا (EPA)  انجام می شود. آمریکایی ها 28 درصد زباله های خود را بازیافت می کنند که این میزان در سال گذشته تقریبا 2 برابر شده است . بازیافت انواع خاصی از زباله ها در این کشور افزایش بیشتری داشته است، به طوری که 42 درصد زباله های کاغذی ، 40 درصد بطری های پلاستیکی  نوشابه های غیر الکلی ،55 درصد قوطی های آلومینیومی نوشیدنی ها و 57 درصد بسته بندی های استیل بازیافت می شوند.
20 سال پیش تنها یک برنامه جاده ای زباله در آمریکا وجود داشت.این میزان در سال 1998 به 9 هزار برنامه جاده ای و 12 هزار مرکز بازیافت زباله رسید.در سال 1999 بازیافت و تغییر کاربری زباله ها مانع ورود 64 تن زباله به محل دفن یا مراکز سوزاندن زباله ها شد.میزان بازیافت زباله ها در ایالات مختلف آمریکا متفاوت است. در آلاسکا، وایومینگ و مونتانا کمتر از 9 درصد زباله ها بازیافت می شود در حالی که در نیویورک، ویرجینیا و 5 ایالات دیگر میزان بازیافت بیش از 40 درصد گزارش شده است.

آلمان، قهرمان محیط زیست جهان
آلمانی ها خود را قهرمان محیط زیست جهان می دانند. دیگر شکی نیست که این موضوع برای آن ها بسیار مهم است. جداسازی زباله های خانگی مدت هاست که امری بسیار مهم برای مردم آلمان است. در هر آپارتمان معمولا 5 سطل برای 5 نوع زباله وجود دارد که با رنگ های جداگانه مشخص شده اند. زرد برای بسته بندی ها (مانند کارتن های قدیمی شیر)، آبی برای کاغذ و مقوای نازک ، سطل های ویژه شیشه در 3 قسمت شیشه های روشن، قهوه ای و سبز و یک سطل برای مواد غذایی و گیاهی و سرانجام یک سطل سیاه برای سایر زباله ها که مناسب برای افرادی هم هست که حوصله جداسازی زباله ها را ندارند.
به لحاظ قانونی مردم آلمان ملزم به رساندن زباله های خاص مانند باطری و مواد شیمیایی به مراکز بازیافت هستند و اگر کسی این کار را نکند مرتکب جرمی اداری شده که البته در عمل به ندرت در این مورد پیگیرد قانونی رخ می دهد.این در حالی است که براساس نظر سنجی ها 90 درصد آلمانی ها با علاقه شخصی به جداسازی زباله می پردازند.

ژاپن، کسب ثروت از طلای کثیف
تازه ترین آمار وزارت محیط زیست ژاپن نشان می دهد که هر شهروند ژاپنی به طور میانگین روزانه یک هزار و 131 گرم زباله تولید می کند و این در حالی است که 20 درصد این زباله های تولید شده در ژاپن بازیافت می شوند.حجم تولید زباله خانگی در ژاپن در سال 1985 میلادی به بالاترین سطح رسیده بود اما پس از آن به دلیل افزایش آگاهی های عمومی درباره ضرورت حفظ محیط زیست، تولید زباله ، روند کاهشی به خود گرفت.در این کشور برای تسهیل در بازیافت زباله، زباله های خانگی به زباله های خشک ، تر  و قابل بازیافت دسته بندی می شوند.
از این رو در ژاپن نظم دقیقی برای دسته بندی کردن زباله های خانگی وجود داشته و براساس قوانین شهری، هر منطقه روزهای خاصی را برای دور ریختن زباله های مختلف در نظر گرفته است.
 برای نمونه زباله های خام آشپزخانه ،زباله های شیشه ای و ظروف پلاستیکی نوشابه ، زباله های فلزی از جنس آلومینیوم و زباله های مقوایی و روزنامه به طور جداگانه جمع آوری می شوند. کار جمع آوری زباله به بخش خصوصی واگذار شده است. در این کشور از زباله های خام خانگی برای تولید برق استفاده می شود و زباله های دیگر نیز بازیافت می شوند.

یونان، بزرگ ترین مرکز غیرفعالیونان هر ساله یک میلیارد بطری پلاستیکی آب ، یک میلیارد بطری نوشیدنی غیر الکلی و یک میلیارد محفظه پلاستیکی شوینده را به عنوان زباله تولید می کند. به این ترتیب حدود یک پنجم زباله های تولید شده این کشور پلاستیک است که تنها یک درصد آن بازیافت می شود.
به گفته مقامات این سازمان، یونان در بحث بازیافت زباله حدود 15 سال عقب تر از سایر کشورهای اتحادیه است. جداسازی زباله برای مردم یونان چندان مهم نیوده و دولت می کوشد تا با تشویق شهروندان، خود را به استانداردهای اروپایی برساند. در نتیجه این روند، آتن، پایتخت این کشور در حال حاضر با بحران مدیریت زباله به دلیل نبود روش های جایگزین روبه روست.
این در حالی است که آتن بزرگ ترین مرکز بازیافت زباله در اروپا را در کنار محل دفن زباله های این شهر داراست که ساخت آن 75 میلیون یورو هزینه برده است اما به همان شکل رها شده و تا امروز فعالیت چندانی ندارد. در یونان 93 درصد زباله ها دفن می شوند.

پروژه پیشنهادی جمع آوری زباله شهری در 700 شهر کشور
ظروف مورد نیاز جهت جمع آوری زباله شهری عموما از 240 تا 1100 لیتر می باشند. سایز این ظروف معمولا  بر مبنای وضعیت دسترسی، جمعیت و حجم زباه تولید شده قابل تغییر می باشد.براساس تجارب سایر کشورها و استانداردهای بین المللی برآورد می گردد نیاز متوسط شهرداری های ایران به این ظروف مطابق جدول ذیل باشد:

توضیح: به طور کلی 700 شهر در ایران شامل دهداری ها، بخش داری ها، بیمارستان ها، ادارات، مدارس و سایر فضاهای عمومی در محاسبات شهری لحاظ گردیده اند.
لازم به ذکر است در یک فرآیند تزریق پلاستیک با فروش مستقیم و بدون واسطه متوسط سود فروش نقدی 20 تا 30 درصد می باشد که در صورت فروش یک ساله این سود تا 40 درصد خواهد بود، در صورت  تحقق این پروژه سود یک دوره کامل (24 ماهه) حداقل 200 میلیارد تومان تخمین زده می شود.

پروژه پیشنهادی جمع آوری زباله در 15 میلیون خانه
تفکیک زباله در مبدا با هدف ارتقا کیفیت زباله ها و افزایش راندمان و بازدهی احیاء مواد زائد حداقل 50 سال است که در دنیا صورت می پذیرد.معمولا تفکیک زباله های خشک، تر، کاغذ و....چنان چه در محل صورت پذیرد دفعات جمع آوری زباله به حداقل رسیده و هزینه جداسازی آن ها کاهش می یابد. زباله ها در ظروف با رنگ های مختلف در سایزهای 10 الی 120 لیتری تفکیک می شوند. برآورد می گردد نیاز خانوارهای ایرانی مطابق جدول ذیل می باشد :

توضیح: برآورد می گردد با توجه به وضعیت موجود سطل های جمع آوری زباله در خانه ها، این پروژه به خودی خود تا حدودی انجام گرفته و برآورد واقعی حداقل یک سوم جمع کل مورد نیاز باشد.
لازم به ذکر است به طور کلی در یک فرآیند تزریق پلاستیک با فروش مستقیم و بدون واسطه متوسط سود فروش نقدی 20 تا 30 درصد می باشد که در صورت فروش یک ساله این سود تا 40 درصد خواهدبود. در صورت تحقق یک سوم از این پروژه سود یک دوره کامل (24 ماهه) حداقل حدود 100 میلیارد تومان برآورد می گردد. 

ماهنامه فناوری و توسعه صنعت بسته‌بندی