مدیریت مواد زائد شهر زاهدان

گسترش و توسعه روزافزون شهر و شهرنشینی معضلات ومشکلات عدیده‌ای را برای مدیریت شهر ایجاد کرده است که توسعه پسماند از جمله مشکلات می باشد . مسلما یکی از مهمترین دغدغه های مدیران شهری بهبود کیفیت خدماتی است که شهروندان ساکن مستمرا انتظار آن را دارند محیطهای شهری با توجه به نوع فعالیتهای رایج کاربری های تعریف شده و نهایتا عملکردهای فرا منطقه ای خود دستخوش تغییر و تحولات مختلفی از این دست می باشد. امروزه مصرف، حکم یکی از آموزشهای مهم جوامع مصرفی را یافته است. اما این روش آمیخته به مصیبت، همواره مسائل و مشکلات زیادی را همچون تولید انبوهی از زباله‌ها به همراه داشته است. اگر قرار است اکوسیستمهای تامین کننده حیات این کره برای نسل های آینده نیز پایدار بماند، جوامع مصرفی به ناچار باید این روند را به نحوی کنترل کنند. برای کنترل این روند باید به دو نکته توجه ویژه ای کرد، اول اینکه کالاهایی بادوام و بازیافت شدنی تولید شود و دیگر آنکه با ارتقاء فن آوری بازیافت از منابع اولیه استفاده کمتری به عمل آید. در دنیای امروز زباله و بازیافت آن به یکی از مسائل مهم روز تبدیل شده است. امروزه اهمیت جمع آوری مواد زائد از جنبه های مختلف حفاظت از محیط زیست و برگرداندن مواد به چرخه تولید بیش از پیش روشن شده است به نحوی که پسماندهای زائد به عنوان سرمایه ملی کشور مطرح شده است.

به دلیل شرایط خاص زاهدان و همسایگی با دو کشور جنگ زده و توسعه نیافته موقعیت اقتصادی ویژه را در تمامی بخشهای اقتصادی – اجتماعی –زیست محیطی داشته که فقط در چار چوب حمایتهای ملی وبین المللی می تواند توسعه پایدار نماید.

لذا در اسفند ماه سال1379 از دفتر زیست محیطی زانا دعوت به عمل آمد تا از محلات زاهدان بازدید و در خصوص نحوه مشارکت مردم برای اجرای طرح پروژه بیوکمپست و ارائه راه حل پیشنهاد لازم به عمل آورد .

موضوع در دفتر سازمان ملل مطرح گردید و موافقت به عمل آمد که قراردادی برای مطالعات طرح بیوکمپست و آموزش تفکیک پسماندهای آلی در مبدا شهر زاهدان با دفتر مهندسی زانا منعقد گردید که در این راستا مشاور به جهت رسیدن به اهداف ذیل مطالعاتی به انجام رساند:

1-کاهش حجم زباله دفن شده به منظور جلوگیری از آلودگی وحفظ محیط زیست وحذف آن در آینده.

2-ارتقاءسطح فرهنگ عمومی در بر خورد با پسماندها.

3-کار آفرینی واشتغال زایی مواد در سطح منطقه.
تعاریف بخشهای مدیریت مواد زائد زاهدان

1-آموزش

اجرای طرح آموزش یا اهداف ارتقاءفرهنگ زیست محیطی در بین تمامی اقشار شهروندان جهت:

.کاهش تولید مانده ها از طریق الگوی صحیح مصرف

.همکاری وجذب مشارکت عمومی در اجرای طرح تفکیک پس مانده ها در مبداء

2-تفکیک

امروزه تفکیک پس مانده ها در مبداء در جوامع پیشرفته جزء قوانین اصلی مدیریت مواد زائد می باشد.زیرا پردازش پس مانده ها به روش دفن اصولی یا زباله سوز بسیار پر هزینه و زمین محلهای دفن محدود می باشد.بنابراین پس مانده ها به بخشهای بازیافتنی وغیر بازیافتنی هم توجیه اقتصادی داشته و هم توجیه اکولوژیکی واین در صورتی ممکن خواهد بود که برنامه آموزش عمومی بصورت جامع و مرتبط به شهروندان ارائه شود.

3-جمع آوری

سیستم جمع آوری پس مانده ها بر اساس نوع پس مانده های تفکیک شده از اصول مهم مدیریت مواد زائد است زیرا در صورتی آموزش و تفکیک نتیجه بخش خواهد بود که جمع آوری پس مانده ها طبق برنامه زمانبندی و منظم بر اساس شرایط منطقه و نوع پس مانده صورت گیرد.

4-بازیافت

امروزه بازیافت هم به لحاظ کاهش حجم پسمانده ها و آلاینده های محل دفن و در نتیجه کاهش هزینه های مربوط به آن و هم بعنوان مواد اولیه یکی از شاخص ترین فاکتورهای مدیریت مواد زائد است.لذا باید واحدهای مورد نیاز مانند واحدهای بیوکمپست و دیگر واحدهای بازیافت (کاغذ،پلاستیک،شیشه)در منطقه موجود باشد تا طرحهای آموزش وتفکیک و جمع آوری پس مانده ها بطور صحیح اجرا شود.

5-پردازش

با توجه به اینکه زمینهای محل دفن در دراز مدت محدود می شود جهت استفاده بهینه از امکانات و پیشگیری از آلودگیهای ناشی از محل دفن در جوامع پیشرفته سیستمها و روشهای اجرایی، قانونمند شده است بطوریکه تا آنجا که ممکن است پسمانده های بازیافتنی تفکیک و سپس پس مانده های غیر بازیافتنی یا دفنی را (به سیستم کاهش حجم فیزیکی-بیولوژیکی)پردازش و سیستم نگهداری خشک به عنوان مواد قابل سوخت جهت تولید انرژی استفاده می شود.به این طریق هم نیاز به زمینهای محل دفن کمتر میشود و هم از آلودگی های ناشی از محل دفن زباله ها جلوگیری میشود.
آنالیز فیزیکی پسماندهادر زاهدان

1- روزانه 250 الی 350 تن زباله در زاهدان تولید

2- سرانه تولید 250 الی 450 گرم

3- 70 الی 75 درصد از وزن پسماندها مواد آلی(غذایی-باغچه ای)

4- 10 درصد از حجم پسماندها مواد خشک بازیافتنی(کاغذ،شیشه،فلز و پلاستیک باز یافتنی)

5- 15 الی 20 درصد از پس ماندها غیر بازیافتنی ( مواد بهداشتی ، پوشک،مواد یکبار مصرف و منسوجات )

6- جمعیت شهر زاهدان 885000 نفر

7- سرانه خانوار 5/4 نفر

8- میانگین درصد آنالیز فیزیکی پس مانده های خانگی ( جدول شماره 1 )
اجرای طرح پروژه بیوکمپوست زاهدان

در اردیبهشت 1384 برای اجرای طرح تفکیک از مبدا فعالیت گروه آموزش شروع و خرداد 84 کارخانه بیوکمپوست زاهدان افتتاح شد.

1 – آموزش

تیم 35 نفره کارشناس سازمان بازیافت زاهدان با مراجعه به درب منازل و آموزش چهره به چهره مبنی بر تفکیک پسماندها در زاهدان توانسته تاکنون 30000 خانوار را آموزش داده ( یک سوم شهر تحت پوشش سازمان است).

2 – تفکیک

هر خانوار یک سطل سبز و یک سطل خاکستری و یک گونی زرد دریافت کرده است تا پسماندهای غذایی ( سطل سبز ) مواد غیرقابل بازیافت و دفنی ( سطل خاکستری )مواد خشک بازیافتنی ( گونی زرد ) را تفکیک کنند .

در آینده سازمان در نظر دارد برای هر 12 الی 14 خانوار دو عدد مخزن 240 لیتری سبز و خاکستری در هر کوچه گذاشته تا مشکل زمان جمع آوری حل شود.

3 – جمع آوری

در حال حاضر پسماند شهروندان توسط ماشین آلات خاور به صورت بهینه شده دارای یک تیغه در وسط و قسمت و خاکستری جدا است که در نظر است در آینده از ماشین آلات جمع آوری سرپوشیده ( بهداشتی ) پسماندهای تفکیک شده استفاده شود .

4 – بازیافت

پس ماندهای تفکیک شده وارد سایت پروژه شده که محتویات سطل سبز طی عملیات کارشناسانه تبدیل به کود بیوکمپوست شده، این کود پس از آزمایش به سازمانهای وابسته به شهرداری و دیگر سازمانها فروخته می شود .

مواد قابل بازیافت شیشه ، بطری ، کاغذ و قوطی ها توسط دستگاه پرس ، پرس شده و طی مزایده توسط کارخانه داران شهرهای دیگر خریداری می شود .

5 – پردازش

روزانه 140 تن از 340 تن پسماند شهر زاهدان وارد کارخانه شده 10 تن تبدیل به کود بیوکمپوست و 40 تن کود کمپوست می گردد و مابقی جهت دفن به محل دفن انتقال و یا تلنبار می شود. بازیافت مواد و تبدیل آن به بیوکمپوست هدف از اجرای طرح مذکور است که توسط کارشناسان به مرحله اجرا در آمده است. امید است تجربه به دست آمده در مکانهای دیگر نیز به کار آید.

در پایان جا دارد از زحمات بی شائبه جناب آقای محمدابراهیم صادقی مدیر کل سازمان بازیافت که با وجود مشکلات و کمبود امکانات برای اجرای طرح مذکور کشیده است تشکر و قدردانی کرد.