زباله های الکترونیکی - خطری با ابعاد ناشناخته ...

خبرگزاری میراث فرهنگی: در کشورهای پیشرفته به یاری هشدارهای گاه به گاه متخصصان، گروهها و تشکلهای غیردولتی زیست‌محیطی نسبت به خطر تازه از راه رسیده زباله‌های الکترونیکی بسیار حساس هستند و تاکنون نقش موثری در واداشتن شرکتهای معتبر و غولهای ساخت دستگاههای کامپیوتری نسبت به پرداخت خسارتهای زیست‌محیطی داشته‌اند.
میزان حساسیت و کارایی این جریانهای زیست‌محیطی به‌قدری است که غولهای بزرگی چون شرکت اپل با وجود نقش تعیین‌کننده‌ای که در اقتصاد کشورهایی چون امریکا دارند، تحت فشار افکار عمومی و اعتراض‌های متنوع تشکل‌های زیست‌محیطی قدرت فرار از مقررات و مالیاتهای زیست‌محیطی را نداشته‌اند و عمدتا ناگزیر به تسلیم دربرابر این تشکلها و پرداخت هزینه‌های جانبی ناشی از تولید و انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی و خطرناک دستگاه‌های کامپیوتری می‌شوند.
اما در کنار همه این تمهیدات مقررات قضایی نیز پا به پای کشفیات و دانشهای علمی به‌پیش می‌روند.
درحالیکه در کشور ما به فرض به‌روز بودن دانش مسئولان، روال کار به نوعی است که میان مقررات قانونی و یافته‌های علمی از یکسو و مقررات قانونی؛ نظارت و اجرای این مقررات از سوی دیگر، شکافهای عمیقی وجود دارد که درنهایت نتیجه‌ای جز ادامه رفتارهای مخرب محیط زیست و تشدید مخاطرات ندارد.
روشن است که برای حل این معضل هم راههای مختلفی وجود دارد اما روشن نیست که چرا این راه‌حلها در کشورما حتی در حد حرف و سخن هم طرح نمی‌شود.یکی از این روشها، وضع مالیاتهای زیست‌محیطی ازجمله "مالیات سبز" است.
"حمید کریم‌زادگان"، متخصص اقتصاد محیط زیست دراین زمینه می‌گوید:« ما در ایران این کارها را در حد دانشگاهی انجام می‌دهیم، اما هنوز تعیین دقیق جریمه‌ها به شکل علمی آغاز نشده است درحالیکه مالیات‌های زیست‌محیطی یا مالیاتهای سبز یکی از ابزارهای اقتصادی قدیمی در حفظ محیط زیست است که سالیان طولانی در کشورهای مختلف از آن استفاده شده است.»
به گفته وی، استفاده از این ابزار در مواردی که علم اقتصاد محیط زیست پیشنهاد می‌کند؛ بسیار لازم و ضروری است و مانع از انتشار آلاینده‌های بیش از حد بهینه اجتماعی می‌شود.
اما در کشور ما تنها سیستم موجود در این زمینه نوعی سیستم مجازات یا جریمه است که آن هم به شدت ضعیف اعمال می‌شود.
با این‌حال اساس پرداخت جریمه آلودگی این است که هزینه تخریب محیط زیست را آلوده‌کننده پرداخت کند که مبنای آن همان اصل معروف "پرداخت آلوده‌ساز" (PPP) است.
جریمه پرداختی از سوی "آلوده‌ساز" براساس مقدار آلودگی کم و زیاد می‌شود. انگیزه این کار آن است که آلوده‌کننده هزینه آلوده‌کنندگی خود را با توجه به استانداردهای موجود برعهده بگیرد. متأسفانه در ایران آلوده‌کننده‌ها هزینه آلودگی را نمی‌پردازند و آن را به جامعه تحمیل می‌کنند. لذا در تصمیم‌گیری‌های جدید درخصوص فعالیت‌های اقتصادی از دیدگاه اقتصاد محیط زیست، فعالیت‌ها باید براساس هزینه‌های اجتماعی و منافع اجتماعی سنجیده شوند و اثرات خارجی فعالیت‌ها درنظر گرفته شود و آلوده‌کننده ملزم به رفع آن شود.
"قانون مسوولیت‌پذیری تولید‌کنندگان درقبال زباله‌های الکترونیکی" ازجمله این مقررات سبز است که اگرچه در کشورما عبارتی عجیب و ناشناخته است، مکانیسمی است که در تمام کشورهای توسعه یافته شرکتهای تولیدکننده و غولهای بزرگ اقتصادی این کشورها را به‌رغم نفوذ انکارناپدیری که دارند، ملزم به پاسخگویی و مراعات حقوق زیستی و طبیعی مردم کرده است.
شاید یکی از جالبترین نمونه‌ها در این زمینه ماجرای استیو جابز؛ مدیر ارشد عملیاتی شرکت رایانه‌ای اپل و یکی از چهره‌های پیشرو در صنعت رایانه است.
او (به همراه استیو وزنیاک) با بنیان گذاشتن شرکت اپل در سال 1976 و ارائه رایانه اپل II، به رواج و پذیرش رایانه خانگی درمیان عموم مردم کمک بسیار کرده است. این شرکت در سال‌های اخیر با معرفی دستگاه قابل‌حمل پخش موسیقی آی‌پاد، نرم‌افزار موسیقی دیجیتال آی‌تیونز و فروشگاه موسیقی آی‌تیونز و تولید دستگاه‌های شخصی الکترونیکی و موسیقی آن‌لاین، هیاهوی زیادی به راه انداخت. در این میان جابز نیز به کارمندانش گوشزد می‌کرد که «هنرمند واقعی کسی است که کالایش را خوب بسته‌بندی و به موقع ارسال می‌کند» اما عکس‌العمل جابز دربرابر منتقدان و فعالان محیط زیست از همه جالب‌تر است.
در سال 2005 جابز در گردهمایی سالانه اپل درمورد برنامه‌های ضعیف شرکت اپل در زمینه بازیافت زباله‌های الکترونیکی، با انتقاد شدید مدافعان محیط زیست مواجه شد. جابز در پاسخ عکس‌العملی تندی نشان داد و گلایه‌های مدافعین محیط‌زیست را «چرت و پرت» خواند. اما درعمل اوضاع طور دیگری بود. زیرا چند هفته بعد شرکت اپل اعلام کرد که آی‌پاد‌های مستعمل و از کار افتاده را که شرکت اپل برای نخستین‌بار در سال 2001 به بازار ارائه کرده بود، از طریق فروشگاه‌های لوازم کامپیوتری جمع‌آوری خواهد کرد. اما دوستداران محیط زیست به این تصمیم شرکت اپل قانع نشدند. از این رو یکی از جمعیت‌های فعال در زمینه بازیافت زباله‌های الکترونیکی به نام جنبش بازگرداندن کامپیوتر‌ها (کامپیوترهای کهنه به کارخانه‌ها) در یک اقدام ابتکاری، پرچمی به یک هواپیمای درحال پرواز بست. این هواپیما بر فراز محل برگزاری مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان دانشگاه استنفورد که سخنران افتتاحیه آن جابز بود، به پرواز درآمد و حاضران در این جلسه مهم دیدند که روی پرچم آویخته به هواپیما نوشته شده بود:« استیو! بازیگر کوچکی نباش. همه زباله‌های الکترونیکی را بازیافت کن!»
مدافعان محیط زیست با این روش نشان دادند که فریب این اقدام کوچک شرکت اپل را نمی‌خورند.
جالب آنکه اخیرا (پنجم آوریل 2007) یکی از حامیان محیط زیست از طریق پایگاه اینترنتی همین جمعیت محیط زیستی این پیام را به جابز ارسال کرد:« ما از برنامه تازه شرکت اپل خوشحالیم اما چرا تمام شرکت‌های فعال در تولید رایانه اقدام به چنین فعالیت‌هایی نمی‌کنند؟ آنان چرا از اقدام علیه قانون مسوولیت‌پذیری تولید‌کنندگان در قبال زباله‌های الکترونیکی دست برنمی‌دارند؟»
در ادامه این نامه آمده است:« ما خوشحال‌تر خواهیم شد اگر تمام شرکت‌های تولید‌کننده کالاهای الکترونیکی اعلام کنند که گردآوری و بازیافت ضایعات و زباله‌های الکترونیکی چگونه و ازچه طریقی انجام می‌شود که این به معنای تصمیم جدی برای یک اقدام و حرکت واقعی است! اما شرکت شما همچنان دست‌اندرکار مبارزه با قانون بازیافت ضایعات الکترونیکی(توسط شرکت‌های تولید‌کننده این دستگاه‌ها) است. این شرکت همچنان علیه وضع مالیات و عوارض درمورد ضایعات الکترونیکی در سرتاسر کشور تلاش می‌کند. اما با اعلام اهداف معینی در زمینه برگرداندن دستگاه‌های کهنه به کارخانه‌ها و توقف فعالیت در مبارزه علیه قانون مسوولیت‌پذیری شرکت‌های تولید‌کننده وسایل الکترونیکی، شما می‌توانید یک نوآور واقعی و یک پیشرو در زمینه حمایت از محیط زیست و صنایع سبز باشید. من فکر می‌کنم شما در آینده چنین شخصی خواهید بود.
اکنون مدتهاست که کارشناسانی هم در ایران نسبت به مخاطرات ناشی از زباله‌های الکترونیک و بیماری‌های ناشی از انتشار انواع مواد خطرناک موجود در این دستگاه ها هشدار می‌دهند اما این صداها ظاهرا به گوش کسی نمی‌رسد یا شاید برخی صلاح بدانند که خود را به نشنیدن بزنند. اما چه بشنوید و چه نشنوید یک مسئله قطعی است. بیماری و آلودگی انتخاب نمی‌کند و محیط زیست تک تک افراد هم یک جزیره مجزا از محیط زیست همگان نیست.
بنابراین مسئولان بهتر است از هم اکنون برای سلامتی نسل آینده فرزندان خود(نه وظایف و تعهدات اجتماعی خود) به فکر برنامه ریزی و سرمایه گذاری جدی برای بازیافت زباله‌های الکترونیکی باشید پیش از آنکه خیلی دیر شود و مانند بسیاری دیگر از آلودگی‌ها و تخریب‌های زیست محیطی، پیش از شیوع انواع بیماری‌ها در منابع آب و خاک و هوا، پیش از آنکه شاهد بیماری و مرگ فرزندان خود باشید، اقدام کنید. درغیر اینصورت این پاسخ که مسئولان پیشین مسئول این عواقب بوده‌اند و ما بی تقصریم دردی از فرزند بیمارتان دوا نخواهد کرد.