یک دهه با ذرات ریز معلق !

مــحیط‌زیــست اســتان‌هـــای زاگرس‌نشین در یک دهه گذشته شاهد بروز ناخالصی ویژه‌ای در جریان هوا بوده‌اند؛ چالشی جدی که نتیجه آن بروز آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و به‌خطر افتادن سلامت میلیون‌ها ایرانی بوده است.

ذرات ریزی که در سال‌های اخیر آسمان 21 استان کشور را دربرگرفته‌اند حاصل مدیریت غلط سیاستمداران منطقه خاورمیانه روی داشته‌های طبیعی سرزمین‌هایی است که اقلیم غالب آنها خشک و حتی فراخشک است.

احداث سدهای بزرگ روی رودخانه‌ها و تالاب‌های مهم و تاثیر‌گذاری همچون دجله و فرات و عدم پرداخت حقابه تالاب‌های طبیعی کشورهای عربی سبب ایجاد کانون‌های عظیم گرد و غبار شده است؛ وسعت چشمه‌های گرد و غبار سبب تشدید شرایط بحرانی منطقه‌ای شده است که کشور عزیزمان ایران به‌خصوص استان‌های زاگرس‌نشین درگیر مسائل خاص زیست‌محیطی شده‌اند.

ذرات ریز کمتر از 2/5 میکرون می‌توانند در کوتاه‌مدت و همچنین بلندمدت سبب بروز بیماری‌هایی شوند که حاصل آن آسیب‌های شدید روحی و جسمانی است. در مورد منابع آلوده‌کننده هوا نباید تصور کرد که تمامی ذرات آلاینده هوا در حالت گازی هستند چرا که در سال‌های اخیر ذرات معلق که حاوی ذرات جامد کوچک و قطرات مایع هستند نیز مسائل و مشکلات زیادی را برای ما انسان‌ها به‌وجود آورده‌اند. به دیگر سخن، ماهیت اصلی ذرات متأسفانه بعد از گذشت یک دهه هنوز هم برای متخصصین و شهروندان پنهان مانده است با این همه این ذرات معلق در برخی موارد حاوی ذرات قابل زیستی بوده که برای سلامت مردم به‌شدت خطرناک هستند. این در حالی است که خاک در شرایط طبیعی دارای انواع باکتری و قارچ بوده که می‌تواند سلامت تمامی زیستمندان را مورد آسیب قرار دهد.

در حقیقت ذرات معلق می‌توانند انواع باکتری‌ها، جلبک‌ها و کپک‌ها را با خود به دورترین نقاط ممکن انتقال داده و بدین‌ترتیب سبب بروز انواع بیماری‌ها همچون آسم و آلرژی شوند (سرزمین عراق به‌خاطر جنگ‌های پی‌درپی که در آنها از بمب‌های شیمیایی و میکروبی به وفور استفاده شده ، آلوده است).

این ذرات همچنین می‌توانند مواد غیرزنده دیگری را نیز با خود جابه‌جا کنند که می‌توان به ترکیبات آلی، مواد شیمیایی خطرناک، فلزات سنگین و در نهایت گرد و غبار اشاره کرد. این در حالی است که ورود این ذرات ریز معلق به بدن انسان تنها از راه مجاری تنفسی امکان‌پذیر است که اثرات تجمعی و تخریبی این ذرات کار قسمت تنفسی بدن را مختل می‌کند. از لحاظ پزشکی نخستین سد دفاعی بدن در مقابل ذرات معلق موهای درون حفره بینی است اما باز هم امکان عبور برخی از ذرات معلق که قطر کمتری دارند وجود دارد به‌طوری‌که این ذرات در نایژه‌ها ته‌نشین شده و تعدادی از آنها وارد کیسه‌های هوایی می‌شوند.

تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد اگر ذرات معلق وارد ریه‌ها شوند و در آنجا باقی بمانند به چند طریق می‌توانند اثرات سمی خود را اعمال کنند به‌طوری‌که مطالعات نشان می‌دهد افزایش غلظت ذرات معلق در هوا می‌تواند در درازمدت بیماری‌هایی همچون عفونت‌های دستگاه تنفسی، اختلالات قلبی، برونشیت و... را به‌وجود بیاورد.

این در حالی است که استان‌های زاگرس‌نشین در سالی که گذشت نزدیک به 100 روز هوایی ناسالم را تجربه کردند.استان لرستان به‌عنوان قلب زاگرس در سالی که گذشت شاهد خزان زودرس درختان قدیمی شهر خرم‌آباد بود؛ موضوعی که زنگ خطر را برای تمامی شهروندان خرم‌آبادی به صدا در آورد. آنچه در این بین از اهمیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است آگاه کردن مردم نسبت به خطرات بی‌شمار ذرات ریز معلق است؛ راهکاری که متأسفانه همچنان بی‌نتیجه باقی مانده است.

زاگرس نیازمند یک مرکز آسم و آلرژی است!

متأسفانه اهالی زاگرس برای پیگیری مشکلات جسمانی ناشی از تاثیرات منفی ریزگردها مجبور به مهاجرت به پایتخت می‌شوند؛ این در حالی است که هزینه درمان موقت بیش از توان مالی اکثر مردم زاگرس است؛ راهکاری که باید از سوی دولتمردان در دستور کار قرار بگیرد احداث یک مرکز بررسی تبعات ذرات ریز معلق روی سلامت اهالی زاگرس است.به هر روی امروز مشکل ریزگردها بسیار عمیق شده است و نمی‌توان تنها با راهکارهایی همچون تعطیل کردن مدارس و ادارات به این جنگ نابرابر قدم نهاد؛ تنها راه‌حل فعلی آگاه کردن مردم، افزایش سرانه فضای سبز شهری، احداث کلینیک‌های تخصصی و رایزنی‌های پی‌در پی با کشور‌های عربی است.

فصل هجوم ذرات مزاحم

ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون یکی از موارد جدی در آلودگی هوا است که سلامت شهروندان را تهدید می‌کند. علاوه بر این کارشناسان محیط زیست نیز همواره نسبت به خطر ریزگردهایی که از عراق یا بیابان‌های عربستان به خاک کشور وارد می‌شود همواره هشدار می‌دهند. موضوع همکاری‌های دو یا چندجانبه به منظور مهار ریزگردها با کشورهایی که کانون هجوم ریزگرد به ایران هستند نیز همواره به عنوان یک راه حل مطرح بوده است. این در حالی است که بسیاری از فعالان محیط زیست نیز اشاره می کنند که مهار بیابان ها یا آنچه دولت ها از آن با عنوان بیابان‌زدایی یاد می کنند باید در دستور کار دولت‌ها قرار بگیرد تا بدین ترتیب بتوان از تاثیرات مخرب ریزگردها و هجوم آن ها به شهرهای بزرگ و جنوب و غرب کشور در امان ماند. پدیده ریزگرد با شروع فصل تابستان به عنوان یکی از معضلات جدی در شهرهای بزرگ کشور مطرح است. پدیده ای که آثار سوء بر سلامت شهروندان دارد.

کنترل آلودگی هوا

مقدمه
اتمسفر مانند نهر یا رودخانه دارای فرآیندهای طبیعی است که در تمیز کردن آن نقش دارند. بدون چنین فرآیندهایی تروپوسفر سریعا به محیطی نامناسب برای زیست بشر تبدیل خواهد شد. پراکندگی ، ته‌نشینی گرانشی ، لخته سازی ، جذب (همراه با شستشو و واشویی) ، شستشو توسط باران و جذب سطحی از جمله مهمترین مکانیسمهای طبیعی آلاینده‌ها در اتمسفر به شمار می‌روند.

فرآیندهای پاکسازی اتمسفر
پراکندگی
پراکندگی آلاینده‌ها توسط جریانهای باد ، غلظت آلاینده‌ها را در هر جایی کاهش می‌دهد.
ته‌نشینی گرانشی
یکی از مهترین مکانیسمهای طبیعی در جداسازی ذرات از اتمسفر بویژه ذراتی که بزرگتر از 20µm هستند شمرده می‌شوند.
لخته سازی
ته‌نشینی گرانشی در چندین فرآیند دیگر پاکسازی طبیعی اتمسفر نیز نقش مهمی دارد به عنوان مثال ذرات کوچکتر از 0.1µm به کمک لخته‌سازی قابل ته‌نشین‌ هستند. در این پدیده ذرات بزرگتر بصورت گیرنده‌های ذرات کوچکتر عمل می‌کنند. دو ذره با یکدیگر برخورد و اتصال پیدا کرده تشکیل یک واحد می‌دهند. این فرآیند تا تشکیل یک ذره لخته‌ای کوچک ادامه می‌یابد، تا آنجا که این لخته برای ته‌نشین شدن به اندازه کافی بزرگ و سنگین شود.
جذب ذرات
در فرآیند طبیعی جذب ذرات یا آلاینده‌های گازی در باران یا مه تجمع حاصل کرده همراه رطوبت ته‌نشین می‌شوند، این پدیده که به نام شستشو نامیده می‌شود در قسمت پایینتر از سطح ابرها رخ می‌دهد پتانسیل لازم برای شستشوی ذرات و گازها بستگی به تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که برای ذرات دارای قطر کوچکتر از 1µm فرآیند شستشو موثر نخواهد بود.

گازها ممکن است بدون تغییر شیمیایی حل شوند و یا اتصال دارد در برخی مواقع با آب باران وارد واکنش شیمیایی شوند مانند گاز SO2 که به سهولت در باران حل می‌شود و همراه با قطرات باران پایین می‌آید با این وجود SO2 ممکن است با آب باران واکنش نشان داده ایجاد غبارهای H2SO3 (اسید سولفورو) یا H2SO4 (اسید سولفوریک) نماید که به نام بارانهای اسیدی شهرت دارند و بالقوه نسبت به SO2 اولیه دارای اثرات زیانبار بیشتری هستند.
شستشو در اثر بارش
در این حالت شستشو در سطح پایینتر از ابرها اتفاق می‌افتد و هنگامی که قطرات سقوط کننده باران آلاینده‌ها را جذب می‌کنند در داخل ابرها پدیده شستشو صورت می‌گیرد. بدین ترتیب که ذرات کوچکتر از ابعاد میکرون بصورت هسته‌های میعان که در اطراف آنها قطرات آب تشکیل می‌شوند، عمل می‌کنند. این پدیده در نواحی شهری موجب افزایش بارندگی و تشکیل مه می‌شود.
جذب سطحی
عمدتا در لایه اصطکاکی اتمسفر یعنی در نزدیکترین لایه به سطح زمین انجام می‌گیرد. در این پدیده آلاینده‌های گازی ، مایع یا جامد جذب یک سطح شده پس از غلیظ شدن در همان سطح باقی می‌مانند. سطوح طبیعی از قبیل خاکها ، صخره‌ها ، برگها و علفها قادر به جذب و نگهداری آلاینده‌ها هستند. ذرات ممکن است با سطوح جذب توسط ته‌نشینی گرانشی یا اثر اینرسی که در طی آن ذرات آلاینده‌های گازی در اثر جریانهای باد به سطوح منتقل می‌شوند تماس یابند. اثر اینرسی برای ذراتی در دامنه ابعادی بین 10 تا 15µm سطوح کوچک به تعدد مانند علفها و برگهای درختان نسبت به سطوح بزرگتر به منظور جداسازی ذرات بیشتر است.

دستیابی به کنترل آلاینده‌ها
برای دستیابی به کنترل آلاینده‌های گازی و ذرات دامنه‌ای گسترده ، دو راه وجود دارد:

    کاهش غلظت آلاینده در اتمسفر
    کنترل آلاینده‌ها در منبع تولید آنها

رقیق سازی
رقیق ساختن در اتمسفر با استفاده از دودکشهای بلند امکانپذیر است. دودکشهای بلند می‌توانند در لایه وارونگی نفوذ کرده ، آلاینده‌ها را به گونه‌ای پراکنده سازند که غلظت آلاینده‌ها در سطح زمین تا مقدار زیادی کاهش یابد. رقیق سازی در بهترین حالت خود عبارتست از یک وسیله کوتاه مدت به منظور کنترل آلودگی و در بدترین حالت خود وسیله‌ای است برای انتقال آثار ناخواسته آلاینده‌ها به مناطق دور دست.
کنترل در منبع مولد آلاینده‌ها
به منظور کنترل آلودگی هوا در دامنه‌های بسیار وسیع تا نقاط دوردست ، کنترل این مواد در منبع تولیدشان مطلوبتر و موثرتر از رقیق سازی است. در وهله اول چنین به نظر می‌رسد که اولین و موثرترین روش جلوگیری از تولید آلاینده‌ها باشد در مورد آلاینده‌های تولید شده در اثر فرآیندهای احتراقی ، جایگزین کردن یک منبع انرژی می‌تواند از تولید آلاینده‌ها جلوگیری کند. روشهای باقیمانده برای کنترل آلاینده‌ها در منبع می‌تواند موجب کاهش انتشار آلاینده‌ها شود، اما نمی‌تواند سبب حذف کامل موجود به عنوان مثال اتومبیلی که دارای یک فیلتر کثیف هوا ، به یک سیستم نامناسب برای تهویه موتور ، عملکرد نادرست تنظیم دور موتور و ... نسبت به اتومبیلی که با بهترین بازده کار می‌کند، آلاینده‌های بیشتری را از خود منتشر می‌سازد.

تغییر فرآیند مورد استفاده همچنان روش دیگر برای کنترل انتشار آلاینده‌ها در منبع تولیدشان بکار می‌رود. به عنوان مثال جایگزین کردن کوره‌های باز با کوره‌های اکسیژنی کنترل شده یا کوره‌های الکتریکی و یکی دیگر از روشهایی که در کنترل آلاینده‌های هوا در منبع تولید آنها دارای وسیعترین کاربرد است، عبارت است از نصب تجهیزات کنترلی طراحی شده بر طبق برخی از اصول اساسی که توسط آنها مکانیسمهای طبیعی حذف آلایندهها عمل می‌کنند.

ویرایش و تلخیص:آکاایران

آلودگی هوا ، گرم شدن زمین، مرگ انسان ها ...

ایرنا: آلودگی هوا سالانه ‪ ۱/۵‬تا ‪ ۲‬میلیون تن را در سراسر جهان به کام مرگ می‌کشاند. تازه‌ترین تحقیقات در مورد تاثیر دی اکسید کربن بر سلامت انسانها که یکی از گازهای آلاینده هوا است نشان می‌دهد دی اکسیدکربن حاصل از نیروگاههای برق زغال سنگ و خودروهایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند طی چند دهه گذشته هرساله سبب صدها مورد مرگ زودرس در آمریکا شده‌اند.

به گزارش خبرگزاری رویترز از واشنگتن، مارک یاکوبسون نویسنده این تحقیق از دانشگاه استنفورد می‌گوید مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی و ریوی با ازون و ذرات آلاینده در هوا مرتبط شناخته شده است که دی اکسید کربن حاصل از فعالیتهای انسانی به آن دامن می‌زند. با گرم شدن هوا در اثر انتشار دی اکسیدکربن، آمار مرگ و میرهای سالیانه نیز افزایش می‌یابد. انتظار می‌رود با بالا رفتن دمای هوای کره زمین به میزان یک درجه سانتی‌گراد، که در قرن کنونی چنین امکانی وجود دارد، میزان مرگ و میر ناشی از انتشار گاز دی اکسیدکربن در جهان به ‪ ۲۱‬هزار و ‪ ۶۰۰‬مورد در سال خواهد رسید.

کره زمین طی ‪ ۱۵۰‬سال گذشته ‪ ۰/۸‬درجه سانتی گراد گرمتر شده است که بیشترین افزایش دما طی سه دهه گذشته رخ داده است. حدود ‪ ۷۰۰‬تا ‪ ۸۰۰‬مورد مرگ و میر طی سالهای اخیر در آمریکا را می‌توان با انتشار کربن حاصل از فعالیتهای انسانی مرتبط دانست. گازهای گلخانه‌ای باعث گرمایش زمین شده است که به بالا آمدن سطح آب دریاها، خشکسالی و وقوع توفانهای شدیدتر در قرن حاضر منجر شده است.

این نخستین باری است که یک دانشمند انتشار گاز گلخانه‌ای حاصل از فعالیتهای انسانی را با تلفات انسانی مرتبط می‌داند. دی اکسید کربن یکی از چندین گاز گلخانه‌ای است که دانشمندان آنها را علت تغییر اوضاع اقلیمی زمین اعلام کرده‌اند. با این حال دی‌اکسیدکربن گازی است که انسان بیشترین امکان کنترل آن را از طریق تنظیم فعالیتهایی نظیر مصرف سوخت‌ها فسیلی مانند نفت و زغال سنگ را دارد. این گاز از طریق فرایندهای طبیعی نیز تولید می‌شود.

یاکوبسون با استفاده از یک الگوی رایانه‌ای پیچیده و اطلاعات مربوط به انتشار دی اکسید کربن از سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا دریافت تاثیر این گاز در مناطق پرجمعیت و آلوده بیشتر است. وی دریافت ‪ ۳۰‬درصد کل مرگ و میرهای سالیانه ناشی از ازن و ذرات آلاینده در ایالت کالیفرنیا رخ می‌دهد که ‪ ۱۲‬درصد جمعیت آمریکا را در خود جای داده است. ‪ ۶‬شهر از ‪ ۱۰‬شهر که آلوده‌ترین شهرهای آمریکا هستند، در این ایالت قرار دارند.

تحقیقات یاکوبسون که قرار است در نشریه ‪‬ ‪ Geophysical‬ Research Lettersچاپ شود بعد از آنکه سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا پیشنهاد کالیفرنیا و ‪ ۱۵‬ایالت دیگر را برای تعیین استانداردهای بالاتر برای انتشار کربن حاصل از خودروها، کامیون‌ها رد کرد، زودتر انتشار یافت. به اعتقاد این سازمان، این تصمیم‌گیری ناشی از نبود تحقیقاتی است که آثار دی اکسیدکربن را بطور جداگانه بررسی کرده باشد و تاثیر این گاز را بر سلامتی مورد مطالعه قرار داده باشد. مرگ و میر ناشی از دی اکسیدکربن تنها بخش کوچکی از مرگ زودرس سالیانه در اثر آلودگی هوا است.

اتحاد برای‌ مقابله ‌با‌ گرمایش جهانی

پدیده تغییرات آ‌ب و هوایی به عنوان نخستین پدیده زیست محیطی جهانی یک تهدید جدی برای ساکنان کره زمین محسوب می‌شود و این تهدید اگرچه هر روز با صدای بلندتری فریاد می‌زند که حیات کره زمین و ساکنان آن در معرض خطر است، اما انگار هیچ کس این هشدارها را نمی‌شنود.
آمار و اخبار تکان‌دهنده‌ای که از اثرات تغییرات آب و هوایی و ذوب شدن یخ‌های قطبی شنیده می‌شود، اگرچه همگان را متاثر می‌کند، اما هنوز اتحادی برای مقابله با این بحران زیست محیطی شکل نگرفته است، بحرانی که به عقیده کارشناسان با سرعت غیرقابل پیش‌بینی در حال گسترش است. کارشناسان هنوز به راهکارهایی مانند مدیریت محلی و اتحاد مردم کشورها امیدوارند که با همین اعتقاد، شعار برای مقابله با گرمایش زمین متحد شویم برای امسال از سوی سازمان ملل انتخاب شد.
البته جای امیدواری است که با اجرای سیاست‌های هوشمندانه‌ای برای اصلاح الگوی مصرف در کشورمان، ما نیز به عنوان بخشی از این جهان در مقابله با پدیده گرمایش جهانی متحد شویم.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییرات وسیع در الگوهای کاربری اراضی، مثل قطع درختان جنگلی می‌تواند به شکل قابل توجهی بازتابش سطح زمین در مقابل تابش خورشیدی را تغییر دهد و باعث جذب تابش، تبخیر و تعرق شود.
در این فرآیند، تغییراتی در آب و هوای منطقه‌ای ممکن است اتفاق بیفتد. همچنین تغییرات وسیع در کاربری اراضی می‌تواند بر آب و هوای کره زمین از طریق افزایش اثرات گازهای گلخانه‌ای تاثیر بگذارد. برای مثال با کاهش ظرفیت مزارع در جذب کربن و با افزایش انتشار کربن از اراضی، یعنی از طریق تجزیه زیست توده، باعث تمرکز و غلظت بالای گازهای گلخانه‌ای می‌شود. تغییر در آب و هوای شهری نیز به دنبال تغییرات آب و هوایی رخ می‌دهد.
با توجه به مشاهدات صورت گرفته، شهرها و شهرک‌ها تمایل زیادی برای گرم شدن نسبت به مناطق کشاورزی اطراف آنها به دلیل اختلاف بین شهرها و مناطق طبیعی دارند، به طوری که تحقیقات نشان می‌دهد محیط‌های آسفالت و بتونی شهرها تمایل به کاهش بازتابش تابش را در محیط شهری نسبت به مناطق طبیعی بیشتر دارند. این عامل باعث افزایش جذب تابش خورشیدی در سطح شده و علاوه بر این تبخیر و تعرق در شهرها نسبت به مناطق کشاورزی اطراف آنها به دلیل کم بودن درختان نیز کاهش می‌یابد.
آلودگی هوا اثرات گرم شدن را نیز در شهرها در پی دارد. علاوه براین، گرما از طریق صنایع، وسایل گرمایش خانگی و استفاده از خودروها نیز رها می‌شود و با افزایش مناطق شهری اثرات گرمای مناطق شهری نیز تشدید می‌شود. تمام اینها تصور بسیار کوچکی بود از آنچه که در هر لحظه اتفاق می‌افتد و باعث افزایش دمای میانگین سیاره ما می‌شود.
● مدیریت محلی و تغییرات آب و هوایی
هم‌اکنون کشورهای جهان بیش از پیش نسبت به آثار گرم شدن زمین بر اقتصاد جهانی و آینده تمدن بشری نگران هستند.
بسیاری از تحولات در سطح جهانی، امروز ریشه در وقایع و جریانات محلی دارد. اتفاقاتی به ظاهر کوچک و محدود که می‌تواند اثراتی گسترده بر جهان پیرامون خود باقی بگذارد. به همین ترتیب، مدیریت‌های محلی به صورت تجمعی می‌تواند آثار و تبعات کلان و فراگیر بیابد. این امر بیانگر پیوستگی میان تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی و مشارکت مدنی و شهروندی است. از همین رو، فعالیت انسان‌های نگران و مسوول در مقابل پدیده تغییرات آب و هوایی که وضعیت کره‌مسکونی را بحرانی کرده، تنها روزنه امید برای نجات زمین است.
حرکات فیزیکی توده‌های هوا که هر کدام از نظر دما، فشار و مقدار رطوبت متفاوت هستند، آب و هوا و اقلیم را به وجود می‌آورند. اتمسفر یک سیستم عظیم با واکنش‌های شیمیایی گسترده است که نیروی محرکه واکنش‌های آن را خورشید، انرژی منعکس شده از جانب موجودات زنده و فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی را انسان فراهم می‌آورد.
یک جنبه مهم اقلیم همان تغییرات اقلیمی است. طی ۲ میلیون سال گذشته، متوسط سالانه دمای زمین چندین درجه سانتی‌گراد بالا و پایین رفته است. هر وقت دما بالا بوده این افزایش در ایجاد یک دوره بین یخچالی در بخش بزرگی از کره زمین انعکاس می‌یافته و در زمان‌های پایین بودن دما، پدیده‌های یخچالی روی می‌داده است. اقلیم جهان در ۱۵۰۰ سال گذشته چندین بار سرد و گرم شده و این تغییرات، آثار عمده‌ای بر انسان داشته است.
عوامل متعددی در تغییرات آب و هوا مؤثر است که به عوامل طبیعی و عامل مربوط به فعالیت‌ انسان‌ها تقسیم می‌شود.
فعالیت‌ کوه‌های آتشفشان و زلزله از عوامل طبیعی هستند که مقدار زیادی گازهای دی‌اکسیدکربن، متان، دی‌اکسیدازت، گوگرد و غیره آزاد کرده و در فضا پخش می‌کنند. از فعالیت‌های انسان که باعث افزایش این گازها می‌شوند می‌توان از مصرف سوخت‌های فسیلی مثل نفت و گاز، کاشت برنج و دامداری در سطح وسیع نام برد.
● بازتاب‌های گرما زا
نور خورشید که به زمین می‌رسد، اتمسفر و سطح زمین را گرم می‌کند؛ بنابراین اتمسفر زمین حرارت آن را به صورت تابش‌های مادون قرمز باز می‌تاباند. این بازتاب‌ها توسط گازهای متعددی ازجمله گازکربنیک، متان، بخار آب و انواع کلروفلورکربن‌ها (CFC) مجدد جذب شده و اتمسفر را گرم می‌کند. این محصور شدن امواج تقریبا شبیه کار گلخانه در نگه داشتن گرماست. فرآیند مذکور اثر گلخانه‌ای نامیده می‌شود. باید توجه داشت گرچه به دام‌اندازی تابش‌های مادون قرمز تا حدودی نیز در گلخانه پیش می‌آید، اما فرآیند اصلی گرم‌کننده‌ای گلخانه، محدودیت سرد شدن آن از طریق محدودیت چرخش‌ هوا (باد) به علت بسته بودن محفظه شیشه‌ای است.
حدود ۸۵ درصد از کل گرمایش گلخانه‌ای در سطح کره زمین مربوط به وجود آب در اتمسفر است، اما نگرانی خاصی در مورد افزایش زیاد در بخار آب اتمسفر به علت فرآیندهای انسان انگیخته وجود ندارد، بلکه نگرانی اصلی در مورد آن دسته از گازهایی است که تا حدودی به علت فرآیندهای انسان منشا به وجود می‌آیند و عمدتا شامل متان، گازکربنیک، گازهای CFC ، اکسیدهای ازت و ازن در لایه‌های پایینی درون تروپوسفر است که همگی در سال‌های اخیر بشدت در اتمسفر افزایش یافته است و به مقدار زیادی تابش‌های مادون قرمز منتشر شده از زمین را جذب می‌کنند. هر سال در نتیجه فرآیندهای زیستی و فیزیکی مختلف مقدار زیادی کربن به صورت گازکربنیک به اتمسفر زمین وارد و از آن خارج می‌شود که در راس آنها می‌توان به سوزاندن سوخت‌های فسیلی توسط انسان اشاره کرد. سهم نسبی عمده‌ترین گازهای گلخانه‌ای ‌با منشا انسانی عبارتند از CFC ( پانزده و پنجاه و دو صدم درصد)، C۱H۴ (دوازده درصد)، O۳ (هشت درصد)، N۲O۵ (پنج درصد) و گازکربنیک (۶۰ – ۵۰‌ ‌درصد).
گازکربنیک در ارتباط با مساله گرمایش جهانی بسیار مورد توجه است و حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد اثر گلخانه‌ای با منشا انسانی به این گاز نسبت داده می‌شود. تراکم این گاز حدود ۱۳۰ سال پیش در آغاز انقلاب صنعتی حدود ۲۸۰ppm بوده است. امروزه تراکم این گاز در اتمسفر حدود ۳۵۰ppm است و انتظار می‌رود مقدار آن تا سال ۲۰۵۰ به ۴۵۰ppm برسد که بیش از از ۵/۱ برابر سطح آن پیش از انقلاب صنعتی است. میزان زیاد انتشار گاز کربنیک و رشد انتشار آن حاکی از افزایش گاز کربنیک از منابع انسان و ازجمله سوزاندن سوخت‌های فسیلی و جنگل‌زدایی بوده است؛ البته عواملی طبیعی نظیر فتوسنتز در طبیعت و حل شدن گازکربنیک در آب دریاها و اقیانوس‌ها میزان گازکربنیک تولید شده از فعالیت‌های انسانی را در اتمسفر کاهش می‌دهد.
در ارتباط با متان ‌(CH۴) نیز مشخص شده است تالاب‌ها، موریانه‌ها و بازدم دام‌های نشخوارکننده پس از گوارش سهم عمده‌ای در رهاسازی این گاز دارند. موریانه‌ها طی مراحل فرآوری چوب، متان تولید می‌کنند و تجزیه مواد گیاهی توسط باکتری‌های بی‌هوازی در محیط‌های آبی کم‌اکسیژن تالاب‌های آب شیرین نیز متان آزاد می‌کنند. در میان فعالیت‌های انسانی می‌توان به شالیکاری، پرورش گاو و سوزانیدن مواد آلی نظیر هیزم اشاره کرد.
● طبیعت علیه طبیعت
از دیگر گازهای مهم گلخانه‌ای، اکسیدهای ازت و CFC ها هستند. در مورد اکسیدهای ازت که مهم‌ترین انواع آنها عبارتند از اکسید ازت (NO) ، اکسید نیترو (N۲O) و دی‌اکسید ازت NO۲. این گازها در ترکیب طبیعی هوا وجود دارند و منشا تولید آنها در طبیعت گازهای آتشفشانی، رعد و برق و درباره N۲O فعالیت باکتری‌ها در خاک‌هایی است که بخوبی تهویه نمی‌شوند. اکسید ازت و دی‌اکسید ازت بشدت سمی هستند. اکسید ازت در مقابل نور و با حضور هیدروکربورها بسرعت تبدیل به دی‌اکسید ازت می‌شود. این گازها چند روز در هوا می‌مانند، زیرا در اثر تماس با بخار آب هوا تبدیل به اسید نیتریک و سپس تبدیل به نیترات‌ها بخصوص نیترات آمونیم می‌شود و همراه با آب باران به درون خاک می‌رود. آثار زیست‌محیطی اکسیدهای ازت روی انسان متغیر است و ازجمله آنها می‌توان از تحریک چشم، گلو، بینی و شش‌ها و افزایش آسیب‌پذیری در مقابل عفونت‌های ویروسی نظیر آنفلوآنزا نام برد. اکسیدهای ازت رشد گیاهان را مختل می‌کند و به بافت‌های برگ آسیب می‌رساند.
برگزاری کنفرانس بالی که چندی پیش در زمینه همکاری‌های جهانی برای حل مشکل تغییرات آب و هوایی با حضور جمع بسیار بزرگی از مسوولان و کارشناسان تشکیل شد، بر بهره‌گیری از تجربیات به دست آمده از هر دو معاهده کیوتو و پروتکل مونترال تاکید دارد و ترکیبی از اقدامات و امکانات موجود تحت این ۲ پروتکل و دیگر بخش‌ها ازجمله بخش انرژی، بخش ساختمان و منابع جنگلی را به عنوان یک ضرورت برای نیل به اهداف مورد انتظار قلمداد کرده است.
بر هیچ کس پوشیده نیست که تغییرات آب و هوا بر تمام ابعاد زندگی تاثیر دارد و حتی برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت زندگی فردی و اجتماعی را به هم می‌ریزد اما بی‌تردید تحکیم و تداوم همکاری‌های جامعه جهانی، آمادگی آن را برای مقابله با چالش‌های مربوط به تغییر آب و هوا در جهان افزایش خواهد داد.
بررسی‌ها نشان داده است که اثرات فیزیکی تغییرات آب و هوا در نواحی جغرافیایی مختلف متفاوت خواهد بود و وضعیت جوامع به لحاظ توسعه، فقر، تحصیل، ساختار بهداشت عمومی و روش‌های استفاده از منابع و ساختار سیاسی نیز در این آسیب‌پذیری نقش خواهند داشت.
به دنبال تغییرات آب و هوایی زمین گرم‌تر می‌شود و این گرما رو به افزایش است، این در حالی است که فعالیت‌های انسانی مسوول این گرمایش هستند و در صورتی که این روند ادامه یابد و تحت کنترل قرار نگیرد، انسان‌ها با افزایش صدمات، بیماری و مرگ و میر ناشی از حوادث طبیعی و امواج گرما، افزایش موارد ابتلا به بیماری‌های ناشی از آب، غذا و مرگ و میر زود هنگام ناشی از آلودگی هوا مواجه خواهند شد.
بعلاوه در بسیاری از قسمت‌های جهان، جوامع بزرگ به واسطه بالا آمدن سطح آب دریا مجبور به جا‌به‌جایی از محل اصلی زندگی خود می‌شوند و در‌معرض خشکسالی و قحطی قرار می‌گیرند.
همچنین با ذوب شدن یخ‌ها چرخه هیدرولوژیک و محصول‌دهی زمین کشاورزی نیز دستخوش تغییر خواهد شد.
به این ترتیب کشورهای در حال توسعه در معرض تهدید جدی تری قرار دارند و کشورهایی که دچار فقر، سوءتغذیه،‌ ضعف سیستم بهداشتی و بی‌ثباتی سیاسی هستند، کمترین توانایی را برای مقابله با این تاثیرات دارند و جزو آسیب‌پذیرترین جوامع خواهند بود.
در این‌باره مواد مخرب لایه اوزن نیز در گرم شدن زمین بی‌تاثیر نیست و ایران نیز بر اساس تعهدات خود در قبال پروتکل مونترال در راستای تلاش‌های جامعه جهانی به منظور حفاظت از کره زمین در تلاش برای حذف این مواد مخرب از چرخه مصرف در بخش‌های مختلف است که تاکنون با توجه به اجرای برنامه‌های پیش‌بینی شده و ‌طرح‌‌های مصوب،‌ ایران به تعهدات خود عمل کرده است.
● صنعت سیمان و تولید گرما
نزدیک به یک سوم کل صنعت سیمان جهان برای حرکت در جهت اجرای استراتژی کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و مقابله با معضل جهانی گرم شدن زمین گام بر می‌دارد. این استراتژی به گونه‌ای است که ساخت‌وساز در کشورهای فقیر و محروم را دچار مشکل نکند.
صنعت سیمان در مجموع سهمی ۵ درصدی در تولید آلودگی‌های کربن دی‌اکسید در سراسر جهان دارد که با وجود این همراه فولاد و پالایشگاه‌ها جزو صنایع آلاینده در جهان به شمار می‌رود.
در چنین شرایطی پیش‌بینی می‌شود که ظرفیت تولید سیمان در جهان تا سال ۲۰۳۰ به ۲ برابر ظرفیت کنونی برسد.
در همین حال انجمن جهانی تقویت ابتکار در صنعت سیمان که متشکل از ۱۸ تولیدکننده بزرگ در سطح جهان بوده و اعضای آن حدود ۳۰ درصد کل تولید جهانی سیمان را نیز در اختیار دارند، از اجرای استراتژی کاهش آلایندگی‌های کربن دی‌اکسید از سوی اعضای خود خبر داده است. کربن دی‌اکسید گازی است که بیشترین سهم را در گرم شدن زمین دارد.
به گزارش رویترز، در استراتژی انجمن جهانی ابتکار در صنعت سیمان قرار است با بهبود یافتن خطوط تولید و همچنین به کارگیری از سیستم‌های کنترل آلودگی به کاهش تولید گاز کربن دی‌اکسید توسط صنعت سیمان کمک شود.
به گفته مسوولان این انجمن در صورت اجرایی شدن کامل استراتژی یادشده تولید گاز کربن دی‌اکسید توسط صنعت سیمان ممکن است طی سال‌های آینده تا ۳۰ درصد کاهش یابد.
● آخرین هشدارها
اخیرا در نشستی که با حضور مسوولان ۴۰ شهر بزرگ و صنعتی بزرگ جهان در سئول برگزار شد، مسوولان تاکید کردند که دولتمردان و شهرداران باید به این نکته توجه کنند که محیط زیست جهان به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای و بروز تغییرات جوی بشدت در حال نابودی قرار دارد و اگر راه‌حلی برای کاهش این آلاینده‌ها به کار گرفته نشود، زندگی آیندگان بشدت به خطر می‌افتد.
کارشناسان اعلام کردند‌ اگر جهان تا سال ۲۰۵۰ میلادی ۸۰ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای نکاهد، مردم جهان با بحران غذا، آب، خشکسالی و کاهش بهداشت عمومی مواجه می‌شوند.
به این ترتیب این موضوع کاملا آشکار است که اگر ‌کاری از پیش نبریم، اتفاقاتی ناگوار پدید می‌آید و در صورتی که اوضاع امور از دستمان خارج شود، دیگر نمی‌توان کاری از پیش برد.
این در حالی است که نیمی از جمعیت جهان در این شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و تنها به همین دلیل خاص است که برنامه حفاظت محیط زیست سازمان ملل بر موضوع کاهش ۷۰ تا ۸۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان تاکید دارد. بر اساس تخمین سازمان ملل متحد این ۴۰ شهر بزرگ جهان نزدیک به ۲ درصد جمعیت جهان را در اشغال خود دارند؛ اما دو سوم انرژی جهان را مصرف می‌کنند و به همین دلیل بیش از دیگر کشورها به تولید گازهای گلخانه‌ای می‌پردازند.
این سومین نشست کلانشهرها از سال ۲۰۰۵ میلادی درخصوص کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است که هشدارهای جدی را نسبت به گرمایش جهان به دولتمردان بیان کرده و اتحاد مردم جهان را برای جلوگیری از این بحران جدی خواستار شده‌ است. بی‌شک هیچ بخشی از کره زمین این تهدید دور نخواهد ماند و اثرات تغییرات آب و هوایی گریبانگیر تمام بخش‌های مختلف خواهد شد، باید هشدارها را جدی گرفت و برای مقابله با تغییرات آب و هوایی متحد شد. حمیده‌سادات هاشمی

گرمایش کره زمین چیست

یکی از بزرگترین تهدیدات محیط زیست گرم شدن کره زمین است.در این ستون این مشکل از دیدگاه موسسه تعادل گرمایش کره زمین بررسی می شود.
در دهه های گذشته گرم شدن هوای کره زمین دغدغه های امروزی را نداشت و این گونه ذهنیت دانشمندان و محققان را به خود مشغول نکرده بود. انسان به فکر دست یافتن به کرات دیگر در آن سوی کهکشان ها بود به همین دلیل بی رویه به ساخت انواع وسایل پیشرفته تر مشغول شد. اما با گذشت زمانی نه چندان زیاد متوجه تغییرات دمای کنونی هوای کره و مشکلات پیش آمده برای نوع بشر شد که به دست خود بشر انجام شده بود. تغییرات دمای هوا در گذشته در یک حدس و گمان بود و حالا در مقابل چشمان ما خودنمایی می کند.
آب شدن عظیم ترین یخچال های یخی و بالا آمدن سطح اقیانوس ها، پدیده های بزرگی چون سونامی در آسیا، بارش های سهمگین و سیلاب های مرگ آور، آتش سوزی های عظیم در جنگل ها و موج های غول آسا در اروپا، همه از نشانه های گرمایش زمین است.
دانشمندان پیامد گرم شدن کره زمین را در حلقه های درختان و گیاهان روی خشکی و در اقیانوس ها با مرگ مرجان های قدیمی و آبزیان دریاها و تغییر شکل آنان همچنین حباب های نمایان در هسته یخ ها شاهد هستند و تمام این موارد نشان دهنده آن است که جهان برای هزاران سال بدین حد گرم نبوده است.
طبق گزارش ها؛ سه مورد از گرم ترین سال ها از سال ۱۹۹۸ اتفاق افتاده و در زمانی که انتظار می رفت تاثیرات طبیعی مانند فرآیندها و انفجارهای خورشیدی زمین را سرد کنند، زمین در ۳۰ سال گذشته بدین اندازه گرم شدن را تجربه نکرده بود.
گزارش هواشناسان برای سازمان جهانی (IPCC) (دفتر جهانی تغییرات آب و هوایی) حاکی از آن است که علت گرمایش بیش از حد کره زمین به دلیل فعالیت های بشر تسریع شده و این ترس را ایجاد می کند که این گرما و روند گرمایش را تسریع کند.
● باید دید گلخانه جهانی چیست
انسان با انعقاد و سوزاندن مقدار وسیعی از انبارهای زغال سنگ، نفت، سوخت های فسیلی و گازهای طبیعی موجب این تغییرات شده و این امر باعث آزاد شدن هر ساله بیلیون ها تن از CO۲ دی اکسید کربن در هوا شده و عده یی معتقدند ممکن است به دلیل کمبود جنگل ها و آغاز کشاورزی باشد.
CO۲ یک گاز گلخانه یی است که اشعه های خورشید را در لایه زیرین اتمسفر به نام تروپوسفر محصور و در این لایه گازهای دیگری که ساخت دست بشر هستند مانند متان و کلروفلور و کربن ها (CFCS) جمع می شوند که در صورت ادامه پیدا کردن این روند مقدار دو برابر غلظت دی اکسید کربن صنعتی تخمین زده شده در اتمسفر در این قرن را خواهیم داشت.
این مقدار غلظت باعث بالا رفتن دمای کره زمین بین ۲ تا ۵ درجه سانتیگراد خواهد شد.
این گرما، آب شدن یخ ها و طغیان بعضی رودخانه ها و برعکس در بعضی دیگر از آنها بر اثر تبخیر زیاد خشک شدن را به همراه دارد. بیماری های عفونی منتشر می شوند، رشد بی رویه گیاهان، توفان های بسیار قوی و ویرانگر و… به همراه خواهد داشت.
بیشتر گونه های جانوری در حال نابودی هستند و برای زنده ماندن قادر به کوچ کردن نخواهند بود در حالی که بعضی گونه ها در واکنش به گرما در حال نمو هستند.
در این قرن فعالیت های انسان باعث به راه انداختن و آب شدن قطعات یخی گرینلند و یخچال های Antarctic خواهد شد و این اتفاق دنیا را تحت تاثیر قرار خواهد داد به طوری که سطح آب دریاها تا شش متر بالا آمده و تمام سرزمین هایی را که انسان ها روی آن زندگی می کنند، خواهد پوشاند.
گرمایش زمین هنگامی متعادل خواهد بود که ذرات گوگرد معلق و جذب CO۲ تولیدشده توسط انسان از طریق دریاها و جنگل ها در حال کنترل باشد اما میزان کنترل کننده های طبیعی CO۲ در طبیعت رو به کاهش است.با نگاهی عمیق تر در می یابیم بیشتر دانشمندان و محققان خواستار نگاه و فعالیتی عمیق تر شامل پرورش و توسعه دادن آگاهی ملت های در حال توسعه یا پرجمعیت هستند.
در سال ۱۹۹۲ دنیا برای جلوگیری از تغییرات خطرناک آب و هوایی به توافق رسید. اولین حرکت در سال ۱۹۹۷ بود که پیمان کیوتو در مورد متعادل کردن میزان تولیدی زباله های آلاینده توسط کشورهای صنعتی را صادر کرد و در سال ۲۰۰۵ طی فشارهای وارده قانون کاهش و متعادل کردن آن به اجرا درآمد.
در این پیمان (کیوتو)، امریکا، استرالیا و دیگر هم پیمانان بیشترین تکنولوژی سوخت های پاکیزه را که در حقیقت راه حلی برای از بین بردن آلاینده ها است، مطرح کردند. در این بین راهکارهای عرضه شده از طریق دانشمندان به انسان امیدواری هایی را می دهد؛ استفاده از انرژی هایی پاک که طبیعت در اختیار ما قرار داده است؛ انرژی خورشیدی، بادی، آبی و انرژی اتمی. جای بسی تعمق دارد که بدانیم یکی دیگر از راه حل های پیرامون طرح تعادل گرمایش زمین، مهندسی مگا است. آینه های غول پیکر برای منحرف کردن اشعه خورشید، بذرکاری اقیانوس با آهن برای به وجود آوردن شکوفه های جلبک و خزه یا دفن کردن گازهای گلخانه یی در کف دریاها و استفاده از سوخت سلول های هیدروژنی در ماشین ها.

سالانه دو درجه سانتیگراد به دمای کره زمین اضافه می‌شود

اتحادیه اروپا طی بیانیه‌ای اعلام کرد که بر اساس نظر کارشناسان محیط زیست، دمای کره زمین روی دور تند قرار گرفته و سالانه دو درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد.

به گزارش سرویس «محیط زیست» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به نقل از رویترز، ‌بر اساس اعلام نظر کارشناس محیط زیست اتحادیه اروپا، مشخص شد که طی دو سال گذشته یا به عبارتی از سال 2007 میلادی، دمای هوا در کره زمین نزدیک به دو درجه سانتیگراد افزایش یافته و احتمال این که این میزان تا پایان سال 2010 میلادی افزایش بیشتری داشته باشد، بسیار زیاد است.

«ویلیام هیر»، یکی از دو هزار و 500 کارشناسی است که در رابطه با افزایش گرمای کره زمین نظریاتی را اعلام کرده و معتقد است که در صورت گرم‌تر شدن هوای کره زمین،‌ علاوه بر آب شدن یخ‌های دو قطب، زمین با تبخیر آب‌های جاری خود نیز مواجه خواهد شد.

بر اساس برنامه بین‌الدولی تغییرات جوی سازمان ملل در سال 2007 میلادی،‌ افزایش دو درجه‌ای گرمای زمین بیشتر به خاطر انتشار روز افزون گازهای گلخانه‌ای است.

در گزارش 175 کشور جهان که در بن آلمان در مورد برنامه تغییرات جوی سازمان ملل حضور داشتند، مشخص شد که افزایش سطح آب‌ها، وقوع سیلاب‌ها، خشکسالی‌ و وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در مناطق مختلف جهان، ناشی از افزایش دو درجه‌ای دمای هوای کره زمین است و باید برای مقابله با این مشکل، راه حل مناسب پیشنهاد کرد.

همچنین بر اساس اعلام سازمان جهانی هواشناسی، در سال‌های قرن اخیر سطح آب‌های آزاد 18 تا 59 سانتیمتر افزایش یافته و پیش‌بینی شده در سال 2100 میلادی این میزان به 30 تا 40 و یا حتی 140 سانتی‌متر افزایش بیاید.

علاوه بر این، گمان می‌رود تا سال 2050 میلادی اثری از یخ‌های دو قطب باقی نماند.

میلیون‌ها نفر از ساکنان کره‌زمین قربانی تغییرات جوی

بر اساس یک تحقیق انجام شده در لندن مشخص شد که تغییرات جوی بر زندگی صدها میلیون نفر از ساکنان کره زمین تاثیرخواهد گذاشت.

به گزارش سرویس «محیط زیست» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به نقل از خبرگزاری فرانسه، بر اساس یک بررسی و پژوهش انجام شده توسط موسسه تحقیقاتی «اوکسفام» در لندن بروز تغییرات جوی، افزایش دمای هوای کره زمین و وقوع بلایای طبیعی که طی شش سال اخیر افزایش یافته، زندگی صدها میلیون نفر در این کره خاکی را تحت تاثیر خود قرار داده است و دولت‌ها به این دلیل باید راه حلی مناسب برای مقابله با این تغییرات جوی رو به رشد اتخاذ کنند.

بر این اساس، تعداد افرادی که تحت تاثیر تغییرات جوی قرار گرفته‌اند، 375 میلیون نفر در هر سال بوده است که این میزان باید تا سال 2015 میلادی به حداقل رسیده و برای آن باید چاره‌ای اندیشید.

«باربارا استاکینگ» ـ رییس موسسه تحقیقاتی «اوکسفام» ـ گفت: مسئله مهم این است که تغییرات جوی بر زندگی مردم تاثیرات نامطلوبی می‌گذارد. این تاثیرات زندگی مردم را مختل می‌کند.

این در حالیست که نزدیک به 40 درصد بر میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای از سال‌های 1990 میلادی افزایش یافته و به احتمال بسیار زیاد این میزان تا سال 2020 میلادی افزایش چشمگیری خواهد یافت.

رییس موسسه پژوهشی «اوکسفام» افزود: اگر سوخت‌های پاک را جایگزین سوخت‌های فسیلی نکنیم و برنامه‌ای را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تدوین نکنیم، میلیون‌ها نفر قربانی تغییرات جوی ناشی از افزایش گرمای کره زمین خواهند شد؛ به طوری‌ که بیش از شش هزار و 500 واقعه و حادثه طبیعی از سال 1980 میلادی به دلیل بروز تغییرات جوی در اکثر نقاط دنیا به وقوع پیوسته و بر زندگی مردم تاثیر گذاشته است.

به گزارش ایسنا، بروز تغییرات جوی علاوه بر بی‌خانمان شدن مردم و یا مرگ آن‌ها، سبب بروز بیماری‌های لاعلاج و مصدومیت‌ها می‌شود که این عوامل نیز به روان انسان‌ها اثرگذار است.

تهدیدات مرگبار بازارهای آزاد بر جریان گرم شدن کره زمین

خبرگزاری فارس: برخلاف دیدگاه کنونی که معتقد است، باید مصرف‌کنندگان و گروه‌های حامی محیط زیست روند گرم شدن کره زمین را متوقف نمایند، نویسنده این مقاله معتقد است که وظیفه اصلی در این بخش برعهده دولت‌هاست.

برخلاف دیدگاه کنونی که معتقد است، باید مصرف‌کنندگان و گروه‌های حامی محیط زیست روند گرم شدن کره زمین را متوقف نمایند، نویسنده این مقاله معتقد است که وظیفه اصلی در این بخش برعهده دولت‌هاست. چرا که دولت‌ها با انداختن مسؤولیت این کاربر دوش وزارتخانه‌های دیوان سالار محیط زیست، عملاً در برخورد با این قضیه ناتوان بوده‌اند. در این میان، دولت آمریکا که بیشترین حجم گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌نماید و بزرگ‌ترین آلوده ‌کننده محیط زیست است ، اصولاً منکر وجود این معضل است. بی‌تردید، آثار فزاینده این جریان، بزرگ‌ترین شکست برای حامیان اندیشه بازارهای آزاد خواهد بود و مردم و طبیعت بازندگان اصلی این جریان می‌باشند.
چه کسی باید روند تغییر آب و هوای کره زمین را متوقف کند؟ برای مدتی طولانی، بسیاری از ما فکر می‌کردیم که با تغییر رفتارهای فردی خویش می‌توان از بروز این وضعیت جلوگیری کرد. در برخی برنامه‌های شبکه بی‌بی‌سی هم از کارهایی نظیر خاموش کردن وسایل برقی اضافی و استفاده از وسایل اثربخش‌تر حمایت می‌شود. اما در این میان، باید هوشیار بود؛ چراکه تغییر آب و هوای زمین، مسأله بزرگی است که تنها با استفاده ما از اتوبوس‌های شهری به جای خودروهای شخصی، حل نخواهد شد. هرچند همین اقدامات کوچک هم در جای خود مؤثر است. در این میان، مسئولیت اصلی نه بر دوش فعالان اجتماعی و مصرف‌کنندگان، که برعهده دولت‌های جهان است. امروزه، دولت‌ها باید بیش از گذشته در رفتارهای خویش تجدیدنظر کنند. چرا که اکثر دولت‌ها مسئولیت این وضعیت را برعهده وزیران محیط زیست خویش قرار داده و خود را تبرئه می‌کنند. بی‌تردید این رویکرد پایدار نخواهد بود. چرا که این مسأله، همه شئون زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است، اگر نگوییم بقای همه ما در معرض تهدید جدی قرار دارد. لذا پنهان کردن این مسأله در فراسوی بوروکراسی یک وزارتخانه، چندان عقلایی نخواهد بود.
امروزه مسأله گرم شدن تدریجی زمین و تغییر در آب و هوا، از یک مشکل زیست‌محیطی فراتر رفته است؛ چراکه در حوزه‌های نظامی، اقتصادی، کشاورزی، مالی، مسکن، حمل و نقل، تجارت و درمان نیز باید عواقب فعالیت‌های انسانی به دقت مورد توجه قرار گیرد. با روشن شدن ابعاد مختلف این مسأله، شکست بزرگ دیگری برای اندیشه حامی بازارهای آزاد رقم خواهد خورد. من معتقدم که تأثیرات شگرف این پدیده، حتی بیش از دو جنگ جهانی اول و دوم و رکود بزرگ دهه سی میلادی خواهد بود. به علاوه، برای مقابله با اثرات مخرب آن، نیاز به سرمایه‌گذاری هنگفتی است. آقای بکت از کارشناسان مسائل حوزه محیط زیست می‌گوید: «اگر گفته می‌شد که جنگ‌های پیشین بر سر تملک منابع محدود خاک و آب قابل شرب و سوخت بوده است، باید این مسائل را به تاریخ سپرد. چرا که در سایه تغییرات شگرف در آب و هوای زیست بوم کره زمین، همه این عناصر مادی به عناصری ناپایدار و کمیاب تبدیل شده‌اند که در این میان، وضعیت قاره آفریقا و منطقه خاورمیانه، بسیار بحرانی‌تر از سایر نقاط دنیا است.»
اگر ما همچنان اتکای خود را بر سوخت‌های فسیلی تداوم دهیم، اقتصاد خود را به کشورهایی وابسته نموده‌ایم که تولیدکننده این مواد هستند. به بیان دیگر، باید برای دریافت گاز به روسیه و برای تهیه نفت به کشورهای حاشیه خلیج[فارس] اتکا نماییم. حتی اگر مسأله گرم شدن تدریجی کره زمین هم وجود نداشت، این وابستگی ما را مجاب می‌کرد که هرچه زودتر اتکا به سوخت‌های فسیلی را پایان دهیم.
نکته مهم دیگری نیز که باید به آن توجه شود این است که اگر مسأله تغییر آب و هوا، مشکلی در حوزه سیاست‌های خارجی است، سیاست خارجی نیز مطمئناً به بخشی از راه‌حل‌ها تبدیل خواهد شد. چراکه دی‌اکسید کربن موجود در جو زمین، محدود به هیچ مرز جغرافیایی خاصی نیست و به همین دلیل نیز همه تلاش‌های انجام شده در جهت حل این مسأله باید فرامرزی و بین‌المللی باشد. به بیان دیگر، با توجه به این‌که معاهده‌های بین‌المللی مورد پذیرش همه کشورها قرار می‌گیرد، برای حل و فصل این مسأله نیز همه دولت‌ها باید پیش قدم گردند. هرچند دولتی نظیر ایالات متحده اصولاً منکر وجود چنین مشکل بزرگی شده است، اگرچه خود به عنوان بزرگ ‌ترین دولت آلوده‌کننده کره زمین، بیشترین حجم گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کند.
البته توجه به همکاری‌های منطقه‌ای نیز می‌تواند به عنوان یکی از راه‌حل‌های فرا روی ما مطرح شود، هرچند نگاهی به گذشته ما را مجبور می‌کند که به نتایج عملی این همکاری‌ها از هم‌اکنون بدبین باشیم، اما هنوز هم تأثیرات ناشی از فعالیت‌های گروهی نباید به فراموشی سپرده شود. مثلاً بودجه 120 میلیارد پوندی اتحادیه اروپا می‌تواند تا حد زیادی نیازهای مالی بخش‌های مختلف را به ویژه در بخش مطالعات و اجرای طرح‌های مربوط به سوخت‌های جایگزین و یا پروژه‌های نوآورانه تأمین نماید.
البته در این میان، تعدادی از دیپلمات‌ها معتقدند که همکاری‌های گسترده‌تر با دولت چین باید با سرعت بیشتری پی گیری شود؛ چرا که این کشور همچنان به گسترش نیروگاه‌ها و کارخانجات استفاده کننده از زغال سنگ ادامه می‌دهد و این سوخت، آسیب‌های غیرقابل جبرانی به محیط زیست وارد می‌کند. مثلاً یکی از بررسی‌های انجام شده بین‌المللی نشان می‌دهد که در هر چهار یا پنج روز، دولت چین یک کارخانه جدید استفاده کننده از سوخت زغال سنگ را افتتاح می‌کند.
همه ما کم و بیش دریافته‌ایم که در سایه این معضل بزرگ، همه جنبه‌های زندگی ما در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته است. در سراسر دنیا، تعدادی از مدیران آینده‌نگر معتقدند که دولت‌ها باید با اعمال مالیات‌های مضاعف، تصویب مقررات جدید و استفاده از مشوق‌های مختلف، به هر طریق ممکن از تولید بیش از پیش گازهای گلخانه‌ای بکاهند. گفتنی است که ازهم اینک تا سال 2030 میلادی، در مجموع، 17 تریلیون دلار در دنیا در بخش انرژی مصرف می‌گردد که با توجه به اینکه بخش اعظم این بودجه از سوی بخش خصوصی هزینه می‌شود، این محدودیت‌ها بسیار اثربخش خواهد بود. در پایان به یاد داشته باشیم که بسیاری معتقدند، نقش دولت‌ها در اقتصاد جهانی روز به روز در حال کاهش است و نقش‌آفرینی ساز و کار بازار و جادوی آن، یکی از دلایل تشدید وضعیت کنونی است. یکی از کارشناسان محیط زیست گفته است: «پایان زندگی را نه ما، که طبیعت تعیین می‌کند.» درست است که دیگر هیچ گاه دولت‌ها قدرت گذشته خویش را به دست نخواهند آورد، اما به یاد بیاوریم که کارخانه‌های دولتی و خصوصی، در آلودگی هوا تفاوتی چندان با هم نداشته‌اند. و سرانجام این‌که باید گفت، اگر زمانی باشد که در آن حکمرانی بازار، تهدیدی مرگبار برای بشریت به ارمغان آورده باشد، آن زمان هم اینک فرا رسیده است.

دانشمندان امریکایی هشدار دادند؛ افزایش دمای هوای کره زمین، گونه

محققان دانشکده علوم زیستی «کالیفرنیا» در امریکا اعلام کردند که در صورت افزایش تغییرات جوی در جهان، گونه‌های جانوری و گیاهی رو به نابودی خواهد رفت.

به گزارش سرویس «محیط زیست» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به نقل از خبرگزاری شینهوا، پژوهشگران دانشگاه‌های «تگزاس» و «کالیفرنیا» در تحقیقات خود به این نتیجه دست یافتند که افزایش دمای هوا باعث می‌شود تا حیات‌وحش در اکثر مناطق جهان رو به نابودی رود.

«ماکس مورتیز»، معاون بخش پژوهشی دانشکده علوم زیستی کالیفرنیا گفت: افزایش دمای هوا در اکثر نقاط جهان باعث شده تا دمای هوا به ویژه در مناطق جنگلی بالا رود.

این درحالیست که افزایش دمای کره زمین، علاوه بر ایجاد آتش‌سوزی و وقوع حریق در مناطق جنگلی، خطر نابودی اکثر زیستگاه‌ها را در پی خواهد داشت.

به گزارش ایسنا، وی افزود: محققان دو دانشگاه «برکلی» در کالیفرنیا و تگزاس در پژوهش‌های خود به این نتیجه دست یافتند که طی ماه‌های آخر سال گذشته میلادی و اوایل سال 2009 میلادی بسیاری از مراتع و جنگل‌های واقع در نیمکره شمالی و نیمکره جنوبی دچار حریق شد که این آتش‌سوزی‌ها تا کنون علاوه بر آنکه بسیاری از زیستگاه‌های جانوران را از میان برده، سبب شده تا جانداران وابسته به این زیستگاه‌ها نیز تا حدی از محل زندگی خود دور شوند؛ همچنین نسل برخی دیگر نیز در معرض خطر انقراض قرار گیرد.

در گزارش اخیر موسسه پژوهشی مراتع و جنگل‌های امریکا آمده است که افزایش دمای هوا و آتش‌سوزی‌های اخیر اکثرا در مناطقی از فلات تبت، غرب امریکا، شمال‌شرقی چین، آفریقای مرکزی و استرالیا روی داده است.

همچنین مشخص شده که طی سال‌های 2010 میلادی تا 2039 میلادی، 20 درجه بر میزان دمای هوا در اکثر نقاط جهان افزایش خواهد یافت.

آسمان دیگر آبی نیست

آلودگی هوا به دلایل بسیار به وجود می آید، یکی از مهم ترین این دلایل سوزاندن سوخت های گوناگون است. برای مثال مصرف سوخت در نیروگاه ها برای تولید انرژی الکتریکی و همچنین مصرف سوخت در خودروها اصلی ترین عوامل آلودگی هوا است. اما طبیعت نیز در بعضی موارد باعث آلودگی هوا می شود، از جمله گرد و غبارهای ناشی از توفان های صحرایی، گاز متان که در نتیجه هضم غذا از دام ها آزاد می شود، آزاد شدن گاز رادون از زمین، آزاد شدن ترکیب های آلی فرار از درختان به ویژه درخت کاج، دود و منوکسیدکربن که از آتش سوزی طبیعی جنگل ها به وجود می آید و دود و خاکسترهایی که در نتیجه فعالیت های آتشفشانی در هوا پراکنده می شود.

آلاینده های هوای شهرها

آلاینده های هوا را در دو دسته نوع اول و نوع دوم تقسیم می کنند. آلاینده نوع اول آلاینده یی است که از یکی از منابع آلاینده انسانی یا طبیعی آزاد می شود و به هوا می رود. منوکسیدکربن و دی اکسیدکربن از جمله این دسته آلاینده ها است که در نتیجه سوختن به وجود می آید. اما آلاینده نوع دوم آلاینده یی است که از واکنش شیمیایی آلاینده نوع اول با دیگر اجزای هوا به وجود می آید. تشکیل ازن در مه دود نورشیمیایی از مهم ترین انواع آلاینده های نوع دوم است.

دی اکسیدگوگرد؛ هم از فرآیندهای طبیعی وارد هوا می شود و هم از فعالیت های انسان. از جمله موارد طبیعی که دی اکسیدگوگرد آزاد می کند می توان به تجزیه و سوختن مواد آلی، آزاد شدن از سطح دریا و فوران های آتشفشانی اشاره کرد. انسان نیز با سوزاندن سوخت های فسیلی مقدار زیادی از این آلاینده را وارد هوا می کند. دی اکسیدگوگرد در آب حل می شود و اسید سولفوریک را به وجود می آورد که ماده یی خورنده است و بافت های گیاهان و جانوران را در خود حل می کند. دی اکسیدگوگرد می تواند بیماری های تنفسی بسیاری را به وجود آورد.

ذرات معلق؛ بسیاری از ما فکر می کنیم که همه آلاینده ها گازی هستند، اما واقعیت آن است که ذرات ریز جامد یا مایع معلق در هوا نیز می توانند باعث آلودگی شوند. از جمله این ذرات معلق می توان به ذرات غبار، هاگ گیاهان، باکتری ها و نمک اشاره کرد. از جمله فعالیت های بشر که به انتشار ذرات معلق منجر می شود می توان به معدن کاری، سوزاندن سوخت های فسیلی، حمل ونقل، کشاورزی و استفاده از سوخت های جامد برای پخت و پز و تولید گرما اشاره کرد. ذرات معلق را می توان بر اساس اندازه آنها تقسیم بندی کرد. ذرات بزرگ تر به طور معمول خیلی زود ته نشین و از هوا جدا می شوند، اما ذرات کوچک تر ممکن است روزها و ماه های متوالی در هوا باقی بمانند.

اکسیدهای نیتروژن؛ از جمله مهم ترین اکسیدهای نیتروژن که در هوا وجود دارد می توان به اکسید نیتریک(NO)، دی اکسید نیتروژن (NO2) و اکسید نیترو (N2O) اشاره کرد که در این میان مقدار اکسید نیترو از دو آلاینده دیگر کمتر است، اما گاز گلخانه یی مهمی است که در پدیده گرمایش جهانی نقش بسیاری دارد. از جمله مهم ترین منابع تولیدی این آلاینده، احتراق سوخت در خودروها است. این اکسیدهای نیتروژن ممکن است روزهای متوالی در هوا باقی بمانند و طی این مدت با انجام واکنش های شیمیایی اسید نیتریک، نیترات ها یا نیتریت ها را به وجود آورند. اکسیدهای نیتروژن یکی از عوامل به وجودآورنده مه دود نور شیمیایی است.

منوکسیدکربن؛ گازی بی رنگ و بی بو است که از سوختن ناقص به وجود می آید. از عوامل طبیعی تولید این آلاینده می توان به اکسید شدن متان حاصل از تجزیه ترکیب های آلی گوناگون اشاره کرد، هرچند که ممکن است همه نوع سوختن به تولید منوکسیدکربن منجر شود، اما خودرو مهم ترین منبع این آلاینده در شهرهای بزرگ است. این آلاینده بین یک تا دو ماه در هوا می ماند. اکسید شدن و تبدیل آن به دی اکسیدکربن، جذب شدن به برخی از گیاهان و جانداران ریز و شسته شدن با باران، راه های حذف آن از هوای اطراف است. هنگامی که این گاز را تنفس کنیم، به جای اکسیژن به هموگلوبین خون متصل می شود و ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش می دهد.

ازن؛ گازی است بی رنگ که آلاینده نوع دوم به شمار می رود و از واکنش های شیمیایی بین گازهای آلی فعال و اکسیدهای نیتروژن در روزهای آفتابی به وجود می آید. ازن اکسیدکننده قوی است که باعث سوزش چشم ها و ناراحتی های تنفسی و همچنین نابودی گیاهان می شود. البته باید توجه داشت ازن موجود در لایه تروپوسفر (لایه های نزدیک به سطح زمین) آلاینده به شمار می رود، ولی ازن لایه استراتوسفر (لایه های بالاتر جو) نه تنها آلاینده نیست، بلکه به طور طبیعی در جو تولید می شود و می تواند جلوی پرتوهای بسیار زیان آور فرابنفش خورشید را بگیرد. این همان لایه ازنی است که کارشناسان بسیار نگران سوراخ شدن آن هستند.

سرب؛ سرچشمه اصلی این آلاینده، بنزین سرب دار خودروهاست. سرب یکی از فلزهای سنگین است و هنگامی که وارد بدن شود، کارکرد مغز را به ویژه در کودکان مختل می کند. از سال 1985 که بنزین بدون سرب به بازار آمد از میزان سرب در هوای شهرها کاسته شده است.

مه دود نور شیمیایی؛ از اثر نور خورشید بر آلاینده هایی که ناشی از فعالیت های صنعتی انسان است، به وجود می آید. دیرزمانی تصور می شد که مه دود فقط از سوختن زغال سنگ یا دیگر سوخت های فسیلی مخلوطی از دود و دی اکسیدگوگرد به وجود می آید. اما دانشمندان از سال 1950 نوع دیگری از مه دود را شناختند که به آن مه دود نورشیمیایی می گویند و مخلوطی سمی از آلاینده های گوناگون همانند اکسیدهای نیتروژن، ازن تروپوسفری و ترکیب های آلی فرار است. همه این مواد، اکسیدکننده هستند و به شدت واکنش می دهند و به همین دلیل یکی از مهم ترین مشکل های جوامع صنعتی است.

باران اسیدی؛ هنگامی به وجود می آید که PH باران بر اثر حل شدن گازهایی مثل دی اکسیدگوگرد و اکسیدهای نیتروژن کم شده و به مقدار 6/5 تا 5/4 برسد. این گازها از سوختن ترکیب های دارای گوگرد و نیتروژن به وجود می آیند، هرچند ممکن است خاستگاه طبیعی هم داشته باشند. باران اسیدی باعث اسیدی شدن آب رودخانه ها و دریاچه ها می شود که برای ماهی ها و دیگر آبزیان بسیار زیان آور است. از طرف دیگر باران اسیدی می تواند باعث اسیدی شدن خاک و کاهش محصولات کشاورزی شود. باران اسیدی همچنین باعث تسریع هوازدگی و فرسودگی ساختمان ها نیز می شود.